درس بيست و يكم:

تلاش‌هاى مذبوحانه دستگاه خلافت عباسى‌

موقعيّت روزافزون موسى بن جعفر عليه السلام و تلاش‌هاى فرهنگى روشنگرانه و متعرضانه آن حضرت، دستگاه خلافت عباسى را به وحشت انداخت. حاكمان عباسى كه عظمت و عمق اين كار بنيادى را در دوران امام صادق عليه السلام درك كرده بودند، تمام تلاش خود را براى محدود كردن فعّاليت‌هاى فرهنگى امام و بازگرداندن افكار از مكتب تربيتى آن حضرت، به كار گرفتند. بعضى نمودهاى اين سياست عبارت است از:

1- منصور جاسوسانى به مدينه اعزام كرد تا ديدارها و ارتباطهاى امام را زير نظر داشته به خليفه گزارش كنند. [1] در پى اين اقدام، ياران امام به شيوه‌هاى مختلف، تحت فشار و محدوديت قرار گرفتند و ارتباط آنان از طريق معمول با حضرت قطع شد، و نيز از سخن گفتن و تبليغ در مجامع عمومى باز داشته شدند.

آنان به هنگام نقل حديث از پيشواى خود ناچار بودند نام حضرت را با كنايه و القابى همچون عبد صالح، عالم، صابر، امين، ابو ابراهيم و سيّد ياد كنند [2]، و يا هنگامى‌كه پس از زحمت زياد به‌حضور امام مى‌رسيدند، براى يادداشت سخنان آن گرامى، الواحى در آستين‌هاى خود پنهان مى‌كردند تا هنگام خروج، از دسترس جاسوسان حكومت در امان باشند. [3]

در برخى مواقع، خود امام- كه جان ياران خويش را از ناحيه حكومت در خطر مى‌ديد- آنان را از سخن گفتن بازمى‌داشت. به‌عنوان نمونه، به هشام بن حكم كه در بحث و مناظره با گروه‌هاى مختلف فكرى يد طولايى داشت، پيغام داد كه به علّت شرايط

[1]- ر. ك. رجال كشى، ص 282، حديث 502؛ مناقب، ج 4، ص 290

[2]- ر. ك. سيرة‌الائمة الاثنى عشر، ج 2، ص 334

[3] - انوار البهيّه، ص 169