درس بيست و چهارم:

امام رضا (ع) و پيشنهاد ولايتعهدى‌

امام رضا عليه السلام پنج سال آخر دوران امامت خود را در حكومت مأمون سپرى كرد.

مأمون، داناترين و زيرك‌ترين خلفاى عباسى بود. وى از آغاز نوجوانى زير نظر جعفر بن يحيى برمكى و فضل بن سهل ايرانى با جدّيت به كسب علوم و فنون زمان خويش همّت گمارد و در اين عرصه از برادران خويش پيشى گرفت.

شرايط خانوادگى مأمون از سوى مادر به‌گونه‌اى بود كه جز خود نمى‌توانست به كسى متكى باشد؛ از اين رو، از همان آغاز، براى آينده خود برنامه‌ريزى كرد. كسب دانش و مهارت، انس با دانشمندان و فرهيختگان و تظاهر به دين‌دارى، دانشورى و پارسايى، دستمايه او در اين عرصه بود. وى پس از عهده‌دارى خلافت نيز اين سياست را پى گرفت و به فضل بن سهل دستور داد تا درباره زهد و تقوا و ديانت خليفه، مطالبى نشر دهد و در ميان مردم تبليغ كند. [1]

مأمون هر چند با كشتن برادر خود به حكومت دست يافت ولى مشكلات تازه‌اى پيش رويش رخ نمود. علاوه بر آن كه ممكن بود از سوى برادر ديگرش مؤتمن و نيز ديگر بستگان پدرى‌اش مخالفت‌هايى عليه وى بشود. از اين جهت وى براى ادامه حكومتش نيازمند پايگاهى قوى بود.

گروه‌هايى كه در عصر مأمون از نفوذ و موقعيّت سياسى و اجتماعى برخوردار بودند و خليفه مى‌توانست روى آن‌ها حساب كند عبارت بودند از ايرانيان، نژاد عرب و علويان.

سياست ستمگرانه و اجحاف‌آميز مأمون نسبت به ايرانيان، ضدّيت و دشمنى دو

[1] - ر. ك. الحياة السياسيّة للامام الرضا عليه السلام ، ص 151، پانوشت