شيخ طوسى نام 113 نفر از اصحاب و راويان آن حضرت را نوشته است [1] كه در ميان آنان افراد زبده و سرشناسى به چشم مى‌خورد از قبيل: احمد بن محمد بن ابى نصر بزنطى كه از اصحاب اجماع است [2] و همگان به فقاهت او اعتراف كرده مرسلاتش [3] را پذيرفته‌اند. احمد بن اسحاق اشعرى كه شيخ قمييّين بود و به نمايندگى از سوى آنان خدمت ائمّه مى‌رسيد و احكام و دستورها را از امامان مى‌گرفت و به مردم ابلاغ مى‌كرد. [4] ذكريا بن آدم قمّى كه حضرت جواد عليه السلام براى او دعا كرد و او را در زمره ياران حق‌شناس و با وفاى خويش بشمار آورد. [5] و على بن مهزيار اهوازى كه از وكلاى خاص امام بود و آن حضرت براى او دعا كرد و از او به عنوان چهره‌اى بى‌نظير ياد نمود. [6] و محمد بن اسماعيل بن بزيع. وى هر چند از وزراى دربار عباسى بود ولى همچون على بن يقطين سنگردار و پناهگاه استوارى براى شيعيان و مورد اعتماد آنان بود و محضر امام كاظم، امام رضا و امام جواد عليهم السلام را درك كرد. [7]

دوران معتصم‌

با مرگ مأمون در سال 218 هجرى برادرش معتصم به جاى او نشست. وى مردى ستم‌پيشه، خشن و خودكامه بود و از دانش و فرهنگ بهره‌اى نداشت.

معتصم برخلاف خلفاى پيشين كه بر اعراب يا نژاد فارس و ايرانيان تكيه داشتند، ترك‌ها را به دستگاه خود جذب كرد؛ زيرا مادرش ترك بود. او مناصب مهمّ دولتى را به‌

[1] - ر. ك. رجال الطوسى، ص 397 - 409

[2] - اصحاب اجماع به كسانى گفته مى‌شود كه همه فقها به صحّت آنچه كه آنان روايت كرده‌اند اتفاق نظر دارند. اينان‌شش نفرند: يونس بن عبدالرحمان، صفوان بن يحيى، محمد بن ابى عمير، عبداللّه بن مغيره، حسن بن محبوب و احمد بن محمّد بزنطى. البتّه اين شش نفر بجز آن شش نفر اصحاب اجماعى است كه از ياران ا مام باقر و امام صادق عليهما السلام هستند (اختيار معرفة الرجال، ص 556، رديف 1050)

[3] - حديث مرسل به حديثى گفته مى‌شود كه آخرين راوى آن مذكور نباشد و كسى كه خود حديث را از معصوم نشنيده، بدون وساطت صحابى از معصوم نقل كند (ر. ك. الدّراية فى علم مصطلح‌الحديث، شهيد ثانى، ص 47)

[4] - معجم رجال الحديث، ج 2، ص 47

[5] - رجال كشى، ص 503، رديف 964

[6] - بحارالانوار، ج 50، ص 105

[7] - ر. ك. معجم رجال الحديث، ج 15، ص 97 و رجال النجاشى، ص 330