طول پنج سال و نيم جنگ، چنان ضعيف شده بود كه ديگر نمى‌توانست نقشهاى سابق خود را در اداره روابط بين المللى ايفا كند. آلمان زير چكمه‌هاى اشغال سربازان آمريكا، شوروى، فرانسه و انگليس قرار داشت. انگلستان رمقى نداشت و فرانسه دچار ضعف مفرط گرديد. تمدن اروپايى كه به اوج رسيده بود، شايد بر اساس سنّت تاريخ، روند زوال و سقوطش آغاز شده بود. جنگ چنان پيكر اروپا را نحيف ساخته بود كه ديگر ناى حركت نداشت. اروپاى باخترى در حوزه نفوذ آمريكا و اروپاى خاورى در حوزه نفوذ شوروى قرار گرفت.

متغيرهاى تجزيه و تحليل روابط بين‌الملل، بعد از جنگ جهانى دوم، بطور كامل متفاوت شد. ظهور دو ابر قدرت شرق و غرب، روند استعمار زدايى و پيدايش كشورهاى مستقل جديد، آشكار شدن تدريجى جنگ سرد ميان دو بلوك، پايان اروپا مدارى و آغاز دور جديدى از سياست سدسازى در مقابل كمونيسم، پارامترهاى تعيين كننده در روابط بين‌الملل هستند. بر اين اساس، فصل حاضر، به بررسى نقاط عطف تاريخى روابط قدرتهاى بزرگ اختصاص يافته است؛ قدرتهايى كه با داشتن حق وتو در شوراى امنيت سازمان ملل متحد، صلح و امنيت بين‌المللى را به منافع خود پيوند زده بودند. با اين وجود، پيدايش قدرت جهان سوم، تحت عنوان جنبش عدم تعهّد، تا حدودى به تعادل جديد انجاميد. دورانهاى بعد از جنگ جهانى دوم، با «جنگ سرد» و «تنش زدايى» مشخص مى‌شود كه در زير به بررسى تفصيلى آنها مى‌پردازيم:

مرحله نخست جنگ سرد

شكل گيرى جنگ سرد

اروپاى شرقى، كشورهاى اقمارى اتحاد شوروى:

ارتش سرخ از سال 1944 تا 1945 م، تقريباً، تمام اروپاى شرقى را فتح و اشغال كرد. استالين، به بهانه حفظ امنيت اتحاد شوروى، دولتهاى كمونيستى طرفدار مسكو را تا 1947 در كشورهاى لهستان، بلغارستان، رومانى، يوگسلاوى، مجارستان و آلبانى روى كار آورد و چكسلواكى را نيز در 1948 م با يك كودتاى كمونيستى در اين طيف قرارداد. البته، دولتهاى فوق بر اساس‌