تحليل شوند. [1]به هر حال، فروپاشى شوروى به منزله شكست يك ايدئولوژى و يك نظام سياسى و اقتصادى براى اداره و پيشرفت جامعه تلقى مى‌شود. در واقع، متلاشى شدن شوروى، پايان كمونيسم و ختام اسطوره و افسانه ضديت با دين و آزادى بود.

بررسى تاريخى روند اضمحلال شوروى هدف اين بخش مى‌باشد.

اصلاحات سياسى و اقتصادى گورباچف، زمينه فروپاشى اتحاد شوروى را فراهم ساخت؛ هر چند اين اصلاحات، خود براى نجات شوروى تنظيم شده بود. همزمان كه ساختار اقتصادى با تغييراتى رو به رو گرديد، فضاى باز سياسى به روى شهروندان گشوده شد و روابط جمهوريهاى شوروى با مركز مورد تجديد نظر قرار گرفت، زمزمه‌هاى مخالفت و اعتراض در جمهوريهاى بالتيك، آسياى ميانه و قفقاز به گوش مى‌رسيد. استقلال طلبى جمهوريهاى سه گانه بالتيك (ليتوانى، لتونى و استونى)، شورش آلماآتا (پايتخت قزاقستان)، تظاهرات تفليس، جدال قدرت بين يلتسين با گورباچف، مخالفت مردمى باكو و ... همه حكايت از آتش زير خاكستر داشت؛ امّا نقطه عطف تحولات كه منجر به تجزيه كامل اتحاد شوروى گرديد، كودتاى نوزدهم اوت 1991 بود.

اختلافات عميق در ميان حاميان سياستهاى اصلاحى گورباچف و آنان كه از روند سريع تحولات، سخت به هراس افتاده بودند، كودتاى اوت سال 1991 را تجسم بخشيد. «گنادى يانايف» كه هشت ماه پيش به عنوان معاون گورباچف انتخاب شده بود، در پى پيروزى كودتا زمام امور را در دست گرفت. كودتاگران اعلام كرده بودند، گورباچف به دليل ناتوانى جسمانى قادر به انجام وظايف نيست؛ اين در حالى بود كه وى براى استراحت و تفريح در كريمه در كناره درياى سياه به سر مى‌برد. محافل سياسى غرب، پس از بركنارى گورباچف، همگى از پذيرش و شناسايى رژيم كودتا خوددارى كردند. بوريس يلتسين، رقيب ديرين گورباچف، ضمن اعلام غير قانونى بودن رژيم كودتا، از مردم خواست تا در برابر آن تسليم نشوند. كودتا پس از سه روز شكست خورد

[1] - ر. ك. چرا شوروى متلاشى شد، گردآورى و ترجمۀ مصطفى رحيمى، نشر البرز.