و يلتسين با مقاومت خود و تبليغات پر سر و صداى غرب از او، به عنوان فرد قدرتمند در عرصه سياست و حكومت شوروى سر برآورد. گورباچف از آن پس هرگز نتوانست اقتدار و حاكميت بر اتحاد شوروى را به دست آورد و اين سرآغاز راهى بود كه چندى بعد به فروپاشى شوروى انجاميد. [1]

بحران اقتصادى از مدتى قبل چهره نموده بود و اثرات خود را در قالب درخواست كمك اقتصادى از غرب به جاى گذاشت. بحران سياسى نيز بر وخامت اوضاع افزود.

اينك بحران مليتها سر برآورده و خانه عنكبوتى شوروى كه تنها با زور سرنيزه، وحدت آن حفظ مى‌شد، از هم مى‌گسست. گورباچف قبلًا طرح جديد «اتحاد جمهوريهاى شوروى» را تهيه كرده بود تا از اين طريق، با اعطاى خود مختارى بيشتر به مليتها، از تشديد بحران استقلال خواهى جمهوريها جلوگيرى كند؛ امّا تب و تاب استقلال خواهى كه با سياستهاى اصلاحى گورباچف مجال ظهور يافته بود، هرگز ديگر خاموش نشد.

لتونى، استونى و ليتوانى با حمايت همه جانبه غرب، استقلال خود را اعلام كردند.

رفراندوم براى استقلال در گرجستان برگزار شد. گورباچف همچنان براى انعقاد پيمان اتحاد جديد تلاش مى‌كرد و خطر تجزيه و فروپاشى كامل شوروى را هشدار مى‌داد. [2]

جمهوريهاى روسيه، قزاقستان، اوكراين، روسيه سفيد، آذربايجان، ارمنستان، تاجيكستان، ازبكستان، قرقيزستان و تركمنستان در سپتامبر سال 1991، بيانيه مشتركى در ارتباط با ساختار جديد اتحاديه در شوروى امضا كردند كه بر اساس آن پيمان جديد اتحاد، موافقت نامه اقتصادى ميان جمهوريها و راههاى پيوند سياسى ميان آنها مشخص شده بود. اداره اتحاد شوروى، بر اساس اين طرح، به عهده گورباچف و رؤساى جمهوريهاى ده گانه فوق بطور مشترك بود و مى‌بايست با اين ترتيبات توسط كنگره نمايندگان خلق به تصويب برسد. بنا به پيشنهاد گورباچف، به جمهوريهايى كه به اين پيمان نپيوستند (جمهوريهاى بالتيك، مولداوى و گرجستان) استقلال داده خواهد شد.

شوراى دولتى اتحاد شوروى، از اين تاريخ به بعد، براى نخستين بار استقلال‌

[1] اتحاد شوروى از تكوين تا فروپاشى، الهه كولائى، ص 277-284، مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.

[2] همان.