فعاليت مخالفان، بويژه اتحاديه همبستگى به رهبرى «والسا»، عقب مى‌نشست، در سال 1989، فعاليت اتحاديه همبستگى را در لهستان آزاد اعلام كرد. انتخابات آزاد در همين سال، موجب پيروزى قطعى اتحاديه همبستگى گشت و اولين دولت غير كمونيست در اروپاى شرقى را به مسند قدرت رساند. «لخ والسا» در نخستين انتخابات آزاد رياست جمهورى در دسامبر سال 1990، با اكثريت قاطع به رياست جمهورى لهستان برگزيده شد. اين روند، آغازى بود كه پايانش، پايان سلطه شوروى بر تمامى اروپاى شرقى بود و در سالهاى 1989 و 1990 نيز ادامه داشت. [1]

دولت مجارستان، خيلى پيشتر، با اصلاحات اقتصادى و بعدها آزاديهاى سياسى، قدم در اين راه بى بازگشت جدايى از مسكو نهاد. به طور مثال، روند اشتراكى كردن كشاورزى در مجارستان متوقف شد و كارگران در اداره امور كارخانه‌ها و سود حاصل از فروش محصولات سهيم شدند. سياست عدم تمركز و جهتگيرى اقتصاد بر مبناى بازار، اصطلاح معروف «سوسياليسم بر مبناى بازار» را در مجارستان بر جاى گذاشت. رهبران كمونيست مجارستان در دهه 1980، بويژه از سال 1986 كه برنامه‌هاى پرسترويكا و گلاس نوست در شوروى به مرحله اجرا درآمد، مجموعه‌اى از تحولات مثبت را در ساختار اقتصادى و سياسى مجارستان ايجاد كردند. فعاليت آزاد احزاب سياسى، بازگشايى مرز مجارستان و اتريش، كناره گيرى رهبران قديمى، رأى به انحلال حزب كمونيست از طرف كنگره حزب و استقلال مجارستان از بلوك شرق با تغيير نام از جمهورى دموكراتيك خلق مجارستان به جمهورى مجارستان، همه حكايت از عصر نوين براى ملت مجار داشت. انتخابات آزاد سال 1990 كه با فعاليت چندين حزب همراه بود، موجب كنار گذاردن حزب سوسياليست- كه از حزب كمونيسم تغيير نام يافته بود- شد. بدين سان، راه براى آزادى و رهايى كامل، هموار گرديد.

ساير كشورها و دولتهاى اروپاى شرقى، از جمله رومانى، بلغارستان، آلمان شرقى و چكسلواكى، نيز بتدريج از حوزه نفوذ و سلطه شوروى بيرون رفتند، بويژه هنگامى كه با

[1] ر. ك. ژرف نگرى در انقلاب اروپا، رالف دارندروف، ترجمۀ هوشنگ لاهوتى، انتشارات اطلاعات.