كاران انگليسى، اقدام قابل قبولى در حمايت از رژيم جمهورى اسپانيا در برابر جنگ داخلى، اعلام و اجرا نمى‌كردند؛ تنها ماههاى نخست به حمايت ديپلماتيك پرداختند. در فرانسه، اوضاع بمراتب ناخوشايندتر بود. دولت جبهه خلق در فرانسه كه «لئون بلوم» رياست آن را به عهده داشت، در تعقيب «سياست نه كمونيسم و نه فاشيسم در اسپانيا» و براى حفظ اكثريت پارلمانى كه طرفدار صلح بودند و همچنين از بيم درگير شدن در جنگى عمومى و فراگير، پيشنهاد فورى عدم مداخله در امور اسپانيا را مطرح كرد. اين پيشنهاد مورد قبول 27 كشور كه پيمان عدم مداخله را امضا كردند، قرار گرفت كه در پى آن، «كميسيون بين‌المللى عدم مداخله» در لندن تشكيل شد. بدين سان، دولتهاى دموكرات، در عمل خود را از صحنه جنگ داخلى اسپانيا كنار كشيدند. [1]

سياست اتحاد شوروى: دولت اتحاد جماهير سوسياليستى شوروى سابق به همراه ايتاليا و آلمان از جمله امضا كنندگان پيمان عدم مداخله بود. امّا مداخله‌هاى آشكار دولتهاى فاشيستى در اين جنگ، شوروى را ناچار كرد كه به كميته عدم مداخله بين‌المللى مستقر در لندن اطلاع دهد كه ديگر حاضر نيست قوانين بى‌طرفى را رعايت كند. ارسال تسليحات از جمله تانك، اعزام نيروهاى بريگاد بين‌الملل و كمكهاى اقتصادى و مالى از جانب اتحاد شوروى سابق، به جمهورى خواهان صحنه جنگ را به صورت درگيرى بين دو جناح چپ و راست درآورد، ولى بُعد مسافت و علل ديگر اجازه نداد كه مداخله شوروى به اندازه دولتهاى فاشيست مؤثّر واقع شود. [2]

فرجام جنگ داخلى اسپانيا: طى سه سال جنگ داخلى، قلمرو تحت تصرف نظاميان شورشى راستگراى مورد حمايت دولتهاى فاشيست، گسترش و توسعه يافت.

حمايتهاى همه جانبه آنان توانست تأثير بسزايى در سرنوشت نبرد به جا گذارد. در مقابل، جمهوريخواهان كه تنها مانده بودند و اقدام مؤثرى از جانب دموكراسيهاى اروپايى و آمريكايى براى نجاتشان به عمل نمى‌آمد، از پاى در آمدند. سرانجام، در سال 1939، فرانكو موفق شد با تصرف مادريد، پايتخت اسپانيا و ساير مراكز و شهرهاى عمده،

[1]- تحولات روابط بين الملل (از كنگره وين تا امروز)، نقيب زاده، ص 176-178.

[2] نگاهى به تاريخ معاصر جهان يا بحرانهاى عصر ما، محمود حكيمى، ص 276-293، انتشارات امير كبير.