فصل پنجم:

ارزيابى علل شكست سپاه عراق از سپاه معاويه‌

نبرد صفين كه بين دو جبهه عراق و شام به فرماندهى اميرمؤمنان عليه السلام از يك سو و معاويه از سوى ديگر روى داد، با برترى نظامى و پيروزى اوّليه سپاه عراق بر سپاه شام و شكست نهايى آن از سپاه معاويه توأم بود.

بدون شك موفقيّت‌ها و پيشرفت‌هاى اوليه سپاه عراق و شكست نهايى آن، معلول عواملى بود. ما در ضمن اين درس، علل عدم دستيابى به سپاه عراق به پيروزى نهايى را مورد ارزيابى قرار مى‌دهيم.

اختلاف‌

تلاش‌هاى سياسى و تبليغاتى يكى از شيوه‌هايى است كه در جنگ، به منظور ايجاد تفرقه و چنددستگى در سپاه رقيب به كار گرفته مى‌شود. اين شيوه در آن زمان به خوبى شناخته شده بود، و در حقيقت مهم‌ترين عامل نجات معاويه از چنگ سپاهيان عراق به شمار مى‌رود. [1] گفتنى است كه در به كار بردن اين شيوه‌ها، اغلب پيروزى با حريفى است كه به معيارهاى‌

[1] - براى آشنايى با اقدام‌هاى معاويه در اين زمينه ر. ك: انساب الاشراف، بلاذرى، ج 2، ص 307