نتايج جنگ‌

جنگ فرسايشى صِفّين علاوه بر خسارات جانى و مالى براى هر يك از دو سپاه، نتايجى از سود و زيان در برداشت از جمله:

بروز اختلاف شديد ميان سپاهيان عراق پس از بازگشت؛ به‌گونه‌اى كه برخى به شدّت از متاركه جنگ تأسف خوردند و نسبت به عامل اصلى آن كينه پيدا كردند. اين عداوت و كينه به حدّى بود كه برادر از برادر و پسر از پدر اظهار تنفّر مى‌كرد و حتى گاهى به زد و خورد منجر مى‌گشت. [1]

هر چند معاويه تلفات سنگينى متحمّل شد ولى سرانجام موفّق شد به وسيله حيله عمرو عاص موقعيّت سياسى خود را تثبيت نمايد. وى تا آن هنگام به عنوان يك كارگزار معزول و باغى بر حكومت امير مؤمنان عليه السلام، شناخته مى‌شد؛ ولى پس از جنگ بر پايه قراردادى كه تنظيم شد هم رديف امام قرار گرفت و به طور رسمى به عنوان رهبر شام شناخته شد.

هر چند در اين نبرد، تعداد كمى از سپاهيان، هشيار و بيدارشدند و راه حقّ را برگزيدند؛ ولى گروه زيادى از سپاهيان نادان و ظاهربين عراق به تحريك افراد منافق و قدرت‌طلب، سرنوشت خود و اسلام را به دست فردى نيرنگ‌باز و خيانت‌كار به نام عمرو عاص و مردى كج‌انديش همچون ابوموسى سپردند و آن همه گرفتارى به بار آوردند.

نتيجه مهمّ ديگر جنگ- كه در حقيقت ثمره لجاجت و خودسرى افراد نادان عراق بود- بسته شدن نطفه آشوب و فتنه‌اى ديگر بود؛ بدين‌گونه كه اشعث، قرارداد حكميّت را برداشت و در ميان دو سپاه به راه افتاد و مفاد آن را براى همه خواند. شاميان با شنيدن مفاد آن شادمان‌

[1] - مروج الذهب، ج 2، ص 394