درس يازدهم: زمامداران خودسر

از ديگر عوامل عقب‌افتادگى مسلمانان، رهبرى زمامداران خودسر و مديران ناشايست بود كه در طول تاريخ، بر جوامع اسلامى ولايت داشتند. همان‌گونه كه رهبرى صحيح پيشوايان صالح و كاردان در پيشرفت جامعه نقش تعيين كننده دارد، رهبران ناشايست نيز در سرنوشت جامعه اثر نامطلوب مى‌گذارند و مردم را به انحراف و ركود و انحطاط و سقوط مى‌برند. بر اين اساس، قرآن آن‌ها را به دو دسته عمده تقسيم مى‌كند:

1 رهبران خدا محور و صالح كه در همه مراحل خدا را بر همه چيز مقدّم مى‌دارند و مردم را به سوى نور و سعادت مى‌خوانند:

(وَ جَعَلْناهُمْ ائِمَّةً يَهْدُونَ بِامْرِنا)؛ [1]

و ما آن‌ها (پيامبران) را پيشوايانى قرار داديم كه به فرمان ما (مردم را) هدايت مى‌كنند.

2 پيشوايان خود محور و ناشايست كه مصالح و منافع خود را بر خواسته‌هاى خدا ترجيح مى‌دهند و خودسرانه پيش مى‌تازند:

(وَ جَعَلْناهُمْ ائِمَّةً يَدْعُونَ الَى النَّارِ)؛ [2]

و آن‌ها (گمراهان) را پيشوايانى قرار داديم كه مردمان را به‌سوى آتش فرامى‌خوانند.

اندكى پس از وفات رسول خدا صلى الله عليه و آله، مسلمانان در بند اين گروه از زمامداران گرفتار شدند و تاج معنويتشان به تاراج رفت و به‌تدريج، جامعه نبوى به جامعه استبدادى بدل گشت. اينك اين پرسش مطرح مى‌شود كه چرا و چگونه اين تحوّلات صورت گرفت؟

1) - انبياء (21)، آيۀ 73.

2) - قصص (28)، آيۀ 41.