علاوه بر دريافت احكام الهى به‌وسيله وحى و علاوه بر ارشاد مردم و تبليغ و تبيين شريعت، قوانين سياسى و اجتماعى اسلام را اجرا مى‌كرده‌اند و اصولًا اهداف انبيا عليهم السلام و رسول خدا صلى الله عليه و آله بدون يك انديشه سياسى سازمان يافته، قابل تحقق نمى‌باشد.

ب- استعمار اقتصادى‌

دولت‌هاى جهانخوار براى تأمين و حفظ منافع خود و غارت جهان اسلام، نظام جديدى برگزيدند: استعمار اقتصادى. در ادامه تحوّلات علمى و صنعتى، برخى ابزارهاى توليدى به بازار اقتصادى مسلمانان عرضه كردند كه هدف از آن سامان بخشيدن به اوضاع اقتصادى آنان نبود، بلكه وابسته نمودن آن‌ها بود. كشورهاى استعمارگر از راه خريد مواد اوليه به قيمت‌هاى مصلحتى و فروش فن‌آورى سطح‌پايين و دادن كمك‌هاى فنى محدود، گام مهمى در ايجاد وابستگى اقتصادى آن‌ها برداشتند و پايه‌هاى استعمار اقتصادى را پى نهادند [1] و توانستند كشورهاى اسلامى را به بخش‌هاى كوچك زراعى فاقد قدرت، ولى مالك مواد اوليه تقسيم نمايند تا در اثر نياز، غرب را به سوى خود بكشانند و غرب نيز نيرومند و به ظاهر دلسوز، به آن‌ها كمك كند. [2] قرار داد امتياز رژى و انحصار خريد و فروش توتون و تنباكو در ايران، از نمونه‌هاى بارز اين شيوه است.

با مطالعه دقيق وضعيت اقتصادى ايران آن زمان و با دقت در راز اصرار و تأكيد دولت انگليس بر انعقاد اين قرارداد و تأمّل در متن و مواد آن، به روشنى معلوم مى‌گردد كه دولت استعمارگر انگليس هدفى جز سلطه بر ايران نداشت. [3] به دنبال انعقاد اين قرارداد پنجاه ساله، قريب يكصد هزار نفر زن و مرد به بهانه تبليغ بازار دخانيات، وارد ايران گشتند و در شهرهاى كشور به تبليغ آيين مسيحيت پرداختند. در سايه همين قرارداد بود كه به تأسيس كليساها اقدام كردند و راه‌هاى مواصلاتى در اختيار عوامل بيگانگان قرار گرفت و معاملات توتون و تنباكو، كه از محصولات مهم كشاورزى آن زمان محسوب‌

1) - فرهنگ علوم سياسى، على آقابخشى، ج 1، ص 44.

2) - عروةالوثقى، جمال‌الدين اسدآبادى و محمّد عبده، ترجمۀ .

3) - ر. ك. به: تحريم تنباكو، ابراهيم تيمورى، 29 - 69.