رسول خدا (ص) به همراه آن دسته از مؤمنان استوار و آماده شهادت، مقاومت كردند تا آنكه دشمن با از دست دادن چند پهلوان نامدار، پا به فرار نهاد و از آن پس برگرد شهر مدينه ديده نشد، و براى هميشه از شكست مسلمانان نوميد گرديد.

اين پيروزى، رسول خدا (ص) را از نظر سياسى، اقتصادى و نظامى در موقعيتى برتر قرار داد. آن حضرت كه تا اين زمان از همه سوى مورد هجوم بود، فرصتى به دست آورد تا با دشمنان و توطئه گران كار را يكسره كند و آنان را سرجاى خودشان بنشاند.

پيامدهاى جنگ احزاب براى دشمن‌

پيش از آنكه به بررسى ابعاد و چگونگى برترى اسلام بر كفر بپردازيم، به پيامدهاى ناگوار اين جنگ براى مخالفان حكومت اسلامى اشاره مى‌كنيم.

شكست نظامى:

سپاه كفر كه تا دندان مسلح بود و با تصور پيروزى پا به ميدان نهاد، صحنه پيكار را در حالى ترك گفت كه به صداقت و قدرت پيامبر (ص) اعتراف مى‌كرد. عمروعاص مى‌گفت: «هر آدم عاقلى مى‌داند كه محمد دروغ نمى‌گويد». دشمنان مغرور در هنگام فرار بر يكديگر پيشى مى‌گرفتند و بطور كلى شيرازه سپاه از هم پاشيده بود. «1»

عمرو بن عبدود، پهلوان نامدار عرب كشته شد. سرداران بنامى چون خالد بن وليد و عكرمة بن ابى جهل سر شكسته شدند. ابو سفيان كه قبل از جنگ براى رسول خدا (ص) نامه نوشته و در آن بركندن خندق ريشخند زده بود، با خوارى رو به گريز نهاد در حالى كه فراموش كرد، بند پاى شترش را باز كند. «2»

شكست سياسى:

گرد آمدن لشكر ده هزار نفرى كافران در سايه وحدت سياسى بود كه قبل از جنگ

--------------

(1) - مغازى واقدى، ج 2، ص 370

(2) - همان، ص 369 و 372