آن حضرت در تمام مدت نبرد در صحنه پيكار آماده بود و روحيه مسلمانان را تقويت مى‌كرد تا آنكه موفق شد توطئه كار شكنان داخلى را خنثى كند و دشمن خارجى را در پشت خاكريزهاى بلند و خندق پر پهنا و گود زمينگير سازد و اين درس بسيار آموزنده اى براى فرماندهان نظامى اسلام است.

به كار گيرى تكنيك برتر:

از ديگر عوامل پيروزى مسلمانان در جنگ احزاب به كار گيرى يك تكنيك نظامى برتر يعنى كندن خندق بر گرد شهر بود.

در روزگار قديم شهرها را به دو روش از خطر هجوم دشمنان نگه مى داشتند: بر آوردن حصارهاى بلند و پر پهنا و كندن خندق بر گرد شهر. عربهاى صدر اسلام با روش اول يعنى بالا بردن حصار آشنا بودند و شهر طائف حصارى استوار داشت؛ در نتيجه با روش شكستن حصار با استفاده از منجنيق و ابزار ديگرى به نام «دبّابه» «1» آشنايى داشتند، چنان كه رسول خدا (ص) براى فتح طائف از دبابه استفاده كرد، «2» اما روش دوم يعنى كندن خندق براى اعراب نا شناخته بود.

رسول خدا (ص) با استفاده از شيوه دوم توانست توطئه اى بزرگ را خنثى كند و شكست جبران نا پذيرى به دشمن وارد سازد. استفاده از اين روش آسانتر هم بود، چرا كه مانند حصار نياز به مصالح ساختمانى نداشت و در مدت كمترى نيز به پايان مى رسيد.

مقايسه

آنچه از حادثه جنگ خندق در انقلاب اسلامى تكرار گرديد نقش تزلزل آفرين منافقان بود. كنار مسلمانهايى كه در حفر خندق با حالت روزه مشغول كار بودند،

--------------

(1) - دبابه، وسيله جنگى بود كه از پوست يا چوب ساخته و بطور معمول براى نفوذ در دژ دشمن به كار گرفته مى‌شد به اين صورت كه‌نيروهاى محاصره كننده در درون آن قرار مى‌گرفتند و در پناه آن به پاى دژ دشمن مى رفتند و به سوراخ كردن دژ مى پرداختند. تير اندازيهاى دشمن از بالاى دژ كار گر نمى‌شد. (ر. ك. نهايه ابن اثير لغت دبب)

(2) - تاريخ سياسى اسلام، حسن ابراهيم حسن، ج 1، ص 159