همچنين در غزوه خيبر رسول خدا (ص) يكى از دو نفر ياد شده را در مدينه به جانشينى خود منصوب كرد «1».

جانشين رسول خدا (ص) در مدينه هنگام عزيمت آن حضرت به غزوه فتح مكه، عبدالله بن‌ام‌مكتوم بود «2». مدت كوتاهى پس از فتح مكه، پيامبر (ص) به جنگ هوا زن رفت. چون مكه به قلمرواسلام در آمده بود، آن حضرت «عتاب‌بن‌أسيد» را به عنوان امير مكه تعيين كرد و خود رهسپار نبرد شد «3».

هنگامى كه رسول خدا (ص) عازم جنگ تبوك شد، اميرمؤمنان، على (ع) را به جانشينى انتخاب كرد. در اين مورد بخصوص پيامبر (ص) بر صلاحيتهاى حضرت‌على (ع) تأكيد كرد. عده‌اى از منافقان كار حضرت رسول (ص) را بر بى‌مهرى ايشان نسبت به حضرت‌على (ع) حمل كردند. وى نزد پيامبر (ص) آمد و اظهار نگرانى كرد. حضرتش در پاسخ فرمود:

برادرم! به جاى خويش بازگرد. (رياست) مدينه را كسى جز من يا تو شايسته نيست همانا تو در خانواده‌ام، سراى هجرتم و خويشا و ندانم جانشين منى. اى على آيا راضى نيستى كه نسبت به من به منزله‌ها رون باشى نسبت به موسى، جز آنكه پس از من پيامبرى نيست؟ «4»

موارد ياد شده، جانشينى موقت رسول خدا (ص) بود و حدود اختيار افراد نيز محدود بود، ولى امور جامعه اسلامى نزد رسول خدا (ص) از چنان اهميتى برخوردار بود كه براى كوتاه مدت هم مردم را از جانشينى از سوى خودش بى‌نياز نمى‌ديد.

واقعه غدير خم‌

بنابر شاهدها و مدركهاى فراوان تاريخى كه از سوى مورخان اسلامى، شيعه و سنى،

---------------

(1) - تاريخ زندگانى پيامبر اسلام (ص)، ص 500

(2) - همان، ص 555

(3) - همان، ص 584

(4) - ارشاد، شيخ مفيد، موسسه‌الاعلمى، بيروت، چاپ سوم، ص 83