معقل در صحنه صفّين‌

هنگامى كه امام على (ع) به مدائن آمد سه هزار نفر از اهل مدائن را براى جنگ صفين تجهيز كرد و معقل را به فرماندهى آنان برگزيد و او را مأمور كرد تا از راه موصل و نصيبين در رقه به امام ملحق شود. [1]

پس از آنكه قبيله‌هاى كوفه و بصره در نُخيله گرد آن حضرت جمع شدند و امام فرماندهان قبيله‌ها را تعيين كرد، فرماندهى شش طايفه بزرگ تميم، ضبّه، رباب، قريش، كنانه و اسد را به معقل سپرد. [2]

معقل و خوارج‌

خوارج دو درگيرى مهم با امام على (ع) داشتند. شورش خرّيت و نبرد نهروان.

خرّيت و طايفه‌اش پس از صفين از فرمان امام تمرد كردند و مخالف سرسخت آن حضرت شدند. پس از آنكه امام موفق نشد، از راه نصيحت آنها را به راه راست هدايت كند، سپاهى به فرماندهى زياد بن خصفه و سپس دو هزار سپاهى را به فرماندهى معقل فرستاد و ضمن نامه‌اى به ابن عباس استاندار بصره از او خواست تا دو هزار نيرو به كمك معقل بفرستد. پس از الحاق دو لشكر، معقل فرمانده كل نيروها شد.

بنابه گفته يكى از شهود جنگ، خوارج يك ساعت بيشتر مقاومت نكردند و 370 كشته داده، فرار كردند. امام پس از آن ضمن نامه‌اى از معقل خواست كه ياران خرّيت را تعقيب كند و يا آنها را به قتل برساند و يا از سرزمين اسلام بيرون كند و افراد فريب خورده‌اى كه دست از جنگ كشيده و به خانه خود رفته‌اند، در امان هستند. ولى خوارج همچنان مقاومت كردند و دوباره سازماندهى شدند. سرانجام با آغاز دوباره جنگ، رهبر خوارج (خرّيت) و 170 تن از سپاهش كشته و بقيه فراريان دستگير شدند. معقل توبه كنندگان را آزاد و ماليات دو سالى را كه مسلمانان آن منطقه نپرداخته بودند، از ايشان گرفت و به مركز حكومت (كوفه) بازگشت. [3]

[1] . نهج‌البلاغه، ترجمۀ فيض الاسلام، ص 855؛ وقعۀ صفين، ص 148

[2] . وقعۀ صفين، ص 117

[3] . منابع مورد استفادۀ اين بحث عبارت است از: الغارات، ج 1، ص 333 و 346 و 351 و 353؛ شرح نهج‌البلاغه ابن ابى الحديد، ج 3، ص 136 و 139 و 141؛ كامل، ج 3، ص 367