شناخت و بررسى عوامل رشد و گسترش اسلام در دوران حيات پيامبر (ص) علاوه بر آنكه در موضوع شناخت و تجزيه و تحليل تاريخ سياسى اسلام امرى حياتى و ضرورى است، اين نتيجه مهم و بهره ارزنده را در بر دارد كه آگاهى و بينش ما را در حفظ و حراست از دستاوردهاى اسلام عزيز و نيز انقلاب اسلامى ايران و اهتمام به مجموعه عواملى كه به نحوى موجب تثبيت و گسترش حاكميّت الهى در صدر اسلام و نيز درعصر حاضر شدند افزايش مى‌دهد.

در اين بخش از جزوه، ضمن چند درس به تبيين و بررسى مهمترين اين عوامل مى‌پردازيم.

نقش مكتب در گسترش خود

يكى‌از علل مهمّ پيشرفت اسلام در آغاز، خود مكتب اسلام به معناى مجموعه‌اى از قوانين و مقررات آسمانى است. اين قوانين بگونه‌اى طرح ريزى و ابلاغ شده كه اجراى آن مايه سعادت انسانهاست. مهمترين عوامل مؤثر در پيشرفت اسلام، در ارتباط با خود مكتب عبارت است از: سازگارى با فطرت آدمى، سادگى و آسانى احكام و دستورات آن، توجه به واقعيّتهاى جامعه، آغاز دعوت با طرح مسائل اعتقادى و پس از آن، طرح مسائل عملى، حمايت ازمحرومان، پيكار و جهاد با سران شرك، چشم پوشى از گذشته و ابلاغ و اجراى تدريجى احكام، بدين معنا كه اوّلًا همه واجبات و محرمات يكباره تشريع نشدند، بلكه به تدريج و پس از فراهم آمدن زمينه‌ها و شرايط اجتماعى تشريع شدند. و ثانياً برخى از انحرافات همچون شرابخوارى كه در جامعه جاهلى رواج بيشترى داشت، يكباره محكوم به حرمت و اجتناب نشد بلكه حكم تحريم آن طى چند مرحله به اجرا درآمد.

عوامل ياد شده هركدام به نحوى در گسترش اسلام و پذيرش آن از سوى مردم نقش داشت. دراين درس- در حدّ گنجايش- جنبه‌هايى از آيين پاك اسلام را كه به گسترش آن در سالهاى اوليّه كمك كرد مورد بررسى قرار مى‌دهيم.