كسب‌هاست و چنانچه اين درآمدها- اگرچه به‌واسطه قناعت كردن- از «مخارج سال» انسان و خانواده‌اش زياد بيايد بايد خمس آن را بپردازد. [1]

براى روشن شدن اين مسأله دانستن دو تعريف زير ضرورى است.

الف- مخارج سال (مؤونه): مخارج سال عبارت از تمام چيزهايى است كه در بين سال به مصرف خوراك، پوشاك، اثاثيه منزل، خريد منزل، عروسى، جهيزيه دختر، زيارت، نذر و كفّاره مى‌رساند و نيز مالى را كه به كسى مى‌بخشد يا جايزه مى‌دهد و ...

درصورتى‌كه از شأن او زياد نباشد و زياده‌روى هم نكرده باشد. [2]

ب- سال خمسى: انسان بايد پس از گذشت يك سال از اوّلين درآمدى كه به‌دست آورده است، خمس مازاد بر مخارج سال گذشته را بپردازد. بنابراين در محاسبه خمس، ابتداى سال، اولين درآمد و پايان آن گذشتن يك سال شمسى يا قمرى از آن تاريخ است. [3] پس ابتداى سال براى كشاورز، اولين محصولى است كه برداشت مى‌كند، براى كارمند، اولين حقوقى است كه دريافت مى‌كند، براى كارگر، اولين مزدى است كه مى‌گيرد و براى مغازه‌دار اولين معامله‌اى است كه انجام مى‌دهد. [4]

موارد استثنا

به اموال و درآمدهاى ذيل خمس تعلق نمى‌گيرد:

1- ارث.

2- هديه، چشم‌روشنى و عيدى، حتى عيدى و پاداش دولت به كارمندان.

3- مهريه بانوان.

4- وام و قرض‌

5- پولى كه به‌عنوان امانت نزد انسان باشد.

[1] - مسائل 1752 و 1756

[2] - مسائل 1775-1776

[3] - تذكر: كسى كه از ابتدا سال خمسى معين نكرده، مى‌تواند با مراجعه به مرجع تقليد يا وكلاى او و تسويه حسابهاى‌سابق براى خود سال خمسى معين كند

[4] - ر. ك. استفتاءات، ج 1، ص 389 و 392 و مسألۀ 1765