8- آنچه كه به اقرار ثابت مى‌شود بر ذمّه عاقله در نمى‌آيد، بلكه بايد به بيّنه ثابت شود. پس اگر اصل قتل به بيّنه ثابت شود و قاتل ادعاى خطا كند ولى عاقله او را انكار كند، قول عاقله با قسم مقدّم مى‌شود. [1]

9- عاقله ديه موضحه [2] و بيش‌تر را تحمل مى‌كند، ولى اگر كم‌تر از آن باشد، مجبور به تحمّل نيست [3].

2- ديه اعضاى بدن‌

از مجازاتى كه در قبال جنايت بر اندام‌ها و اعضاى بدن، بايد جنايت‌كار تحمل كند، به «ديه» و در برخى موارد نيز به «ارش» و «حكومت» ياد مى‌شود. «ديه»- همان گونه كه بيان شد- مالى است كه مقدارش از نظر شرع، معيّن باشد.

اما «ارش» و «حكومت» عبارت است از مالى كه در عوض نقص در مال يا بدن، از كسى گرفته مى‌شود و براى آن اندازه‌اى معيّن نشده است.

چگونگى ارزش‌يابى ارش و حكومت در مورد جنايت بر اعضاى بدن، بدين صورت است كه شخص آزاد (كه جنايتى بر او وارد شده) به صورت برده فرض مى‌شود كه قابل قيمت گذارى باشد و صحيح و معيوب او قيمت گذارى مى‌گردد و ارش (مابه التفاوت) آن گرفته مى‌شود. البته در اين ارزش يابى، بايد خصوصيات صحيح و معيوب را ملاحظه‌ كرد، حتى اگر در مقطعى عيب باشد؛ مانند موى سر كه در مدتى روييده مى‌شود. [4]

براى بسيارى از اعضاء بدن و حواس آن در شرع مقدس ديه مقرر گرديده و مقدار آن معين شده است. همچنين براى انواع زخمها و شكستگيها و حتى آسيبهايى كه موجب سرخ، سبز و سياه شدن بدن مى‌گردد، ديه مشخص شده است و مواردى كه احياناً ديه مشخص شده، نداشته باشد، به وسيله «ارش» يعنى «مابه التفاوت» جبران مى‌شود.

1- همان، ص 600، مسأله 7.

2- موضحه زخمِی است که سفِیدِی استخوان را آشکار مِی‌کند، تحرِیر الوسِیله، ج 2، ص 594.

3- همان، ص 599، مسأله 4.

4- تحرِیر الوسِیله، ج 2، ص 570.