پيمانه معامله مى‌شود در مقابلِ همان جنس با مقدارى زيادى كه ممكن است به يكى از دو صورت زير باشد:

1- زيادى عينى؛ مانند فروش يك من گندم به دو من آن، يا فروش يك من به يك من و يك ريال.

2- زيادى حكمى؛ مانند فروش يك من گندم نقد به يك من نسيه.

شرايط رباى معاملى‌

1- هم جنس بودن عرفى: بر اساس اين شرط، معامله كردن چيزهايى كه در نظر عرف از يك جنس باشند با اضافى جايز نيست، اگر چه كيفيت، صفات و خواص آنها متفاوت باشد از اين رو نمى‌شود يك من گندم خوب را در مقابل دو من گندم غير مرغوب مبادله كرد؛ اما اضافى گرفتن بين چيزهايى مانند گندم و عدس كه در نظر عرف يكى حساب نمى‌شوند، مانعى ندارد.

2- پيمانه‌اى يا وزنى بودن عوض و معوض: بر اساس اين شرط، در چيزى كه با شمردن يا مشاهده فروخته مى‌شود، ربا نيست. [1]

احكام رباى معاملى‌

1. اگر چيزى را كه اضافه مى‌گيرد غير از جنسى باشد كه مى‌فروشد، مثلًا يك من گندم به يك من گندم و يك قران پول بفروشد، باز هم ربا و حرام است بلكه اگر چيزى زيادتر نگيرد ولى شرط كند كه خريدار عملى براى او انجام دهد، ربا و حرام مى‌باشد. [2]

2. اگر چيزى را كه مثل پارچه با متر و ذرع مى‌فروشند يا چيزى را كه مثل گردو و تخم مرغ با شماره معامله مى‌كنند بفروشد و زيادتر بگيرد مثلا ده تا تخم مرغ بدهد و يازده تا بگيرد اشكال ندارد. [3]

1. تحرِیر الوسِیله، ج 1، ص 537 ـ 536.

2. توضِیح المسائل، م 2073.

3. همان، م 2075.