و ـ شؤ ون قضايى و جزايى ، شامل قضا، شهادات ، اقرار، حدود و تعزيرات ، قصاص و ديات .[1]

تـا ايـن جـا بـه شـش نـوع دسته بندى كلى از فقه اشاره كرديم . دسته بندى هاى ديگرى نيز وجود دارد كه در سال هاى اخير انجام گرفته است .[2]

تامّلى در دسته بندى ها

با بررسى اين دسته بندى ها و مقايسه عنوان بخش ها با ابواب مربوط به هر بخش ، به اين نـتـيـجـه مـى رسـيـم كـه هـيـچ كـدام از دسـتـه بـنـدى هـاى يـاد شـده جـامـع و كـامـل نـيـست و همه موضوعات فقهى را در بر نمى گيرد؛ هر يك از آنهااز جهت خاصى انجام شده كه فقط از همان جهت صحيح است از جهت ديگر، هر كدام اشكالات خاصى دارد.

بـيـش تـر فقها هيچ گونه دسته بندى خاصى از مباحث فقه ارائه نداده اند؛ زيرا سيره فقهاى اسـلام ايـن بـوده اسـت كـه ابـواب فقهى را از طهارت تا ديات به صورت يك امانت گرانبهاى سـلف صـالح ، مـورد بـحـث و بـررسـى و تـدقـيـق قـرار دهـنـد و بـه نـسل هاى بعدى تحويل نمايند. اين وظيفه مهم را به نحو احسن انجام داده اند، هر چند دسته بندى جـامـع و كـامـلى ارائه نـداده باشند. با وجود آن كه اين دسته از فقها هيچ گونه دسته بندى از ابـواب فـقـه ارائه نـداده انـد، عـلاوه بـر آن ، تـقسيم بندى هاى ارائه شده نيز بعضا خالى از اشكال نيست ، اما كسى نمى تواند گستردگى و جامعيت فقه را انكار نمايد.

در درس هـاى آيـنـده ، دسـتـه بـنـدى مرحوم محقّق حلّى را، كه بين علما مشهور است ، مبناى كار خود قرار مى دهيم و ابواب فقه را در چهار بخش عبادات ، عقود، ايقاعات و احكام به اختصار بيان مى كنيم .

[1] ر.ك . بـه : الفـقـه المـاءثور، على مشكينى ، ص 13ـ14؛ مصطلحات الفقه ، همو، ص 405ـ406.

[2] ر.ك . بـه : رسـاله نـويـن ، عـبـدالكـريم بى آزار شيرازى ، ص 54ـ61، در اين كتاب كـليـه ابـواب فـقـه بـه چـهـار بـخـش سـعـادت و خـودسـازى ، مـسـائل اقـتـصـادى ، مـسـائل خـانـواده و مـسـائل سـياسى و حقوقى تقسيم شده است . در كتاب فقه سـيـاسـى ، ابـوالفضل شكورى ،، ج 1، ص 58، مباحث فقه به شش بخش فقه تطهيرى ، فقه عـبـادى ، فـقـه مـعـاشـرت ، فـقـه اقـتـصـادى و فـقـه قـضايى و فقه سياسى و در مبادى فقه و اصـول ، عـليـرضـا فـيـض ، ص 132، بـه هـشـت بـخـش عـبـادات ، احـوال شـخصى ، احكام مدنى ، احكام جنايى ، احكام مرافعات ، احكام سياسى ، احكام بين المللى و احكام اقتصادى منقسم گرديده است .