مى‌گردد. در حالى كه خراج در كفر و اسلام مى‌تواند برقرار باشد. [1]

پيش از بيان تفصيلى مبحث خراج اشاره به دو نكته ضرورى مى‌نمايد:

1- درباره گرفتن خراج به معناى اصطلاحى و يا موارد مصرف آن در قرآن كريم چيزى نيامده، هر چند كه لفظ خراج آمده است [2]. از اين رو تنها مأخذ و منبع مورد استناد فقيهان نخستين اسلامى «سيره رسول خدا 6» بود كه آن هم از اندازه رفتار ايشان با ساكنان چند شهر محدود فراتر نمى‌رفت.

2- چنانكه مى‌دانيم، در شبه جزيره عربستان، زمين كشاورزى اندك است و مردمش در هنگام ظهور اسلام، جز در جاهايى مثل مدينه، خيبر، فدك، وادى‌القرى و تيماء، از راه دامدارى و تجارت روزگار مى‌گذرانيدند.

بنابراين طبيعى بود كه با نظام زميندارى، آشنايى چندانى نداشته باشند.

از اين رو پس از فتح سرزمين‌هاى آباد و قابل كشت و زرع در برابر مسأله‌اى قرار گرفتند كه نه در شريعت پاسخ آن به روشنى آمده بود و نه خودشان در اين كار پيشينه‌اى داشتند. اين بود كه با همان شيوه معمول در سرزمين‌هاى فتح شده رفتار كردند و سعى داشتند كه اين كار با سيره پيامبر 6 نيز مغايرت پيدا نكند.

پس از فتح ايران، مسلمانان مانده بودند كه آيا زمين‌هاى زراعى را نيز مانند ديگر غنايم تقسيم كنند، يا آن كه همچنان در اختيار صاحبانشان‌

[1] - الاحكام السلطانيه، ماوردى، ص 153؛ دايرة المعارف الاسلاميه، واژۀ خراج، لغت‌نامۀ دهخدا، واژۀ خراج

[2] - مؤمنون (23)، آيۀ 72: «أَمْ تَسْئَلُهُمْ خَرْجاً فَخَرٰاجُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَ هُوَ خَيْرُ الرّٰازِقيٖنَ» (يا از ايشان‌فردى مطالبه مى‌كنى‌؟ و مزد پروردگارت بهتر است، و اوست كه بهترين روزى دهندگان است.)