درس هفتم:

ديه اعضاى بدن [1]

مجازاتى كه در جنايت براندامها واعضاى بدن به عهده فرد جنايتكار مى‌آيد، از آن به «ديه» و در برخى موارد نيز به «ارش و حكومت» ياد مى‌شود. در مورد ديه توضيحاتى پيش از اين بيان شد. اجمالش اين است كه ديه، مالى را گويند كه مقدارش از نظر شرع معين باشد.

اما «ارش و حكومت» عبارت است از مالى كه در عوض نقص در مال يا بدن از كسى گرفته مى‌شود و براى آن اندازه‌اى معين نشده است. اين كلمه در موارد زير به كارمى‌رود:

1- قيمت جنايت بر انسان (ارش جنايت).

2- قيمت متاعى كه به دست غير مالك تلف مى‌شود.

3- تفاوت صحيح و معيوب، مثلًا كسى مالى معيوب را بفروشد و يا قبل از تحويل به مشترى معيوب گردد كه بايد تفاوت آن را بين صحيح و فاسد بپردازد. [1]

چگونگى ارزشيابى ارش و حكومت بدين صورت است كه شخص آزاد (كه جنايتى بر او وارد شده) به صورت برده فرض مى‌شود كه قابل قيمت گذارى است و صحيح و معيوب آن قيمت گذارى مى‌شود و ارش آن گرفته مى‌شود؛ البته در اين ارزشيابى بايد خصوصيات صحيح و معيوب را ملاحظه كرد، حتى معيوب بودن در مقطعى به اندازه روييدن موى سر. [2]

اينك 21 مورد كه ديه آن از نظر شرع تعيين شده است، مورد بررسى قرار مى‌دهيم و در لابه‌لاى آن به مناسبت بحث در جاهايى كه مقدار معين شرعى وجود ندارد، از ارش نيز ياد خواهيم كرد.

[1] - ر. ك. فرهنگ معارف اسلامى، ج 1، واژۀ ارش (اقتباس)

[2] - تحرير الوسيله، ج 2، ص 570