درس چهاردهم:

قانون ضمان [1]

يكى از بحثهاى بسيار مهم قوانين جزايى اسلام، قانون ضمان است كه در فقه، دايره گسترده‌اى دارد وقسمت مهمى از معاملات، قراردادها، تعهّدات بانكى ودهها فرع ديگر را دربر مى‌گيرد.

منظور از ضمان در حقوق جزايى اسلام، مسؤوليت و تعهّدى است كه شخص در مقابل ديگرى پيدا مى‌كند كه در كتابهاى حقوقى از آن به «مسؤوليت جنايى» نيز تعبير مى‌شود. [1]

در اينجا به بررسى اجمالى قانون مسؤوليتها در رابطه با قوانين جزايى اسلام مى‌پردازيم. قانون ضمان يا مسؤوليّتها در حقوق جزاى اسلام مخصوص انسان بالغ، عاقل، رشيد، و مختار است؛ [2]

يعنى اگر كسى با اين ويژگيها مرتكب جرمى شود، مسؤوليت دارد و به مناسبت آن مؤاخذه و مجازات مى‌گردد.

موجبات ضمان‌

موجبات ضمان عبارت است از: مباشرت و اسباب.

از نظر اسلام ارتكاب جرم، سبب مسؤوليت و ضمانت مى‌گردد و شخص مجرم از لحاظ مباشرت ياسبب بودن در جرم به دو قسم «مجرم مباشر جرم» و «مجرم سبب جرم» تقسيم مى‌گردد. گاهى نيز مباشر و سبب در وقوع جرم توأم شده و به اصطلاح موجب تزاحم وبرخورد موجبات ضمان با يكديگر مى‌شود.

[1] - ر. ك. مقارنه و تطبيق در حقوق جزايى عمومى اسلامى، عليرضا فيض، ج 1، ص 235-250.

[2] - تحريرالوسيله، ج 2، ص 25، مسأله 1