نفع مسلمانان برنامه‌ريزى كند كه وحدت رويه و عمل ضرورى است و همين جا است كه اجتهاد مصطلح در حوزه‌ها كافى نمى‌باشد .... [1]

رمز اين ناتوانى و عدم كفايت را بايد در «محصور شدن در چهار ديوارى مدارس و محافل حوزوى»، «توجه نكردن به واقعيت‌ها و تحولاتى كه در جوامع رخ مى‌دهد»، «عدم توجه به جامعيت فقه و ابعاد گوناگون آن»، «دخالت ندادن دو عنصر تعيين كننده زمان و مكان در استنباط» و «عدم شناخت درست حكومت و ولايت مطلقه فقيه و جايگاه واقعى آن در معادلات اجتهادى» جستجو كرد. امام راحل قدس سره مى‌فرمود:

مجتهد بايد به مسائل زمان خود احاطه داشته باشد. براى مردم و جوانان و حتى عوام هم قابل قبول نيست كه مرجع و مجتهدش بگويد من در مسائل سياسى اظهار نظر نمى‌كنم. آشنايى به روش برخورد با حيله‌ها و تزويرهاى فرهنگ حاكم بر جهان، داشتن بصيرت و ديد اقتصادى، اطلاع از كيفيت برخورد با اقتصاد حاكم بر جهان، شناخت سياست‌ها و حتى سياسيون و فرمول‌هاى ديكته شده آنان و درك موقعيت و نقاط قوّت و ضعف دو قطب سرمايه‌دارى و كمونيزم كه در حقيقت استراتژى حكومت بر جهان را ترسيم مى‌كنند، از ويژگى‌هاى يك مجتهد جامع است. [2]

بنابراين، كاستى اصلى اجتهاد مرسوم در بى‌توجهى به نقش عنصر زمان و مكان در اجتهاد است. چنان‌كه امام قدس سره در پيامى خطاب به اعضاى محترم مجمع تشخيص مصلحت نظام فرمود:

يكى از مسائل بسيار مهم در دنياى پرآشوب كنونى نقش زمان و مكان در اجتهاد و نوع تصميم‌گيرى‌هاست .... [3]

به همين خاطر دخالت دادن عنصر زمان و مكان در اجتهاد از مسائل بسيار مهم و مبنايى است و اجتهاد بى‌بهره از آن، اجتهادى ذهنى، بسته و بن‌بست آفرين است و موجب منزوى شدن فقه در جامعه و متّهم شدن به ناتوانى در اداره آن مى‌گردد.

[1] - صحيفۀ نور، ج 21، ص 47

[2] - همان، ص 98

[3] - همان، ص 61