فصل اول: مفاهيم و تعاريف‌

1- «فقه»

«فقه» در لغت به معناى فهم عميق است. اطلاعات ما درباره امور و جريانهاى جهان دو گونه است: گاه اطلاعات ما سطحى است و گاه عميق [1].

اگر كسى اطلاعاتش در زمينه‌اى به حدى برسد كه از مشاهدات سطحى عبور كند و به عمق مسائل پى ببرد، او را «متفقّه» در آن زمينه مى‌دانند.

«تفقه در دين» كه در آيات و روايات، مكرر بدان اشاره شده [2]، شامل همه شئون اسلامى است، اعم از آنچه مربوط است به اصول اعتقادات، اخلاقيات و احكام و مقررات عملى؛ ولى آنچه در ميان مسلمين از قرن دوم به بعد درباره كلمه «فقه» مصطلح شد، قسم خاص است كه مى‌توان آن را «فقه الاحكام» يا «فقه الاستنباط» خواند و آن عبارت است از: «فهم دقيق و استنباط عميق مقررات عملى اسلامى از منابع و مدارك مربوطه» [3] و نيز «مجموعه‌اى مدوّن از مقررات عملى اسلام كه توسط فقها از منابع استنباط شده‌اند».

امروزه در كنار كلمه «فقه» دو واژه «اجتهاد» و «تقليد» نيز مطرح اند. «اجتهاد» مرادف با فقه به معناى اول است [4]، و مجتهد و يا فقيه كسى است كه قدرت استنباط مقررات‌

[1] شهِید مرتضِی مطهرِی آشناِیِی با علوم اسلامِی، ص251

[2] . ر. ك: همان، ص 287-286

[3]. ر. ك: همان، ص 252 و ص 287

[4] . همان، ص254-253