2. تقسيم بر اساس افرادى كه بايد از آنها تقيه كرد، زيرا ممكن است افرادى كه بايد از آنها تقيه نمود، از كفار و يا كسانى باشند كه به اسلام اعتقادى ندارند، و يا سلاطين اهل سنت و يا عوام آنها و يا فقها و قضات باشند كه نسبت به شيعه نظر خوبى ندارند و يا ممكن است حتى از سلاطين شيعه و يا عوام آنها باشند.

3. تقسيم بر حسب مورد تقيه؛ يعنى ممكن است تقيه در به جاى آوردن كار حرام يا ترك واجب يا ترك شرط و جزء يا ايجاد مانع و يا عمل كردن بر اساس موضوع خارجى باشد، به جهت اينكه شخصى كه بايد از او تقيه گردد، معتقد به وجود آن مى‌باشد، مانند افطار در روزى كه اهل سنت آن را عيد فطر اعلام مى‌كنند، ليكن براى مكلّف ثابت نشده باشد. [1]

4. تقسيم بر حسب انگيزه و هدف؛ يعنى ممكن است تقيه كند تا از ضررى كه محتمل است متوجه جان، مال و آبروى او و يا افراد ديگر و يا جامعه اسلامى گردد، پيشگيرى نمايد. علاوه بر اين ممكن است تقيه او نه از روى ترس از ضرر، بلكه براى رعايت حال ديگر همدينان و حفظ وحدت كلمه اسلامى باشد كه به آن تقيه مداراتى مى‌گويند. به سخن ديگر، هدف از اين تقيه، حسن معاشرت با ديگر مسلمانان و جلب محبت آنان و تحقق وحدت مسلمانان از يك سو، و پيشگيرى از مذمّت و سرزنش شيعه به بهانه خدشه‌دار كردن وحدت مسلمانان و جدا شدن از صفوف آنان از سوى ديگر است. [2]

هشام مى‌گويد: از امام صادق 7 شنيدم كه فرمود:

[1] . همان

[2] . ر. ك: تقيۀ مداراتى، ص 17