بايد توجه داشت كه انجام هر تكليفى، مشروط به قدرت عقلى است و بدون قدرت عقلى، تكليف كردن محال است، ولى گاهى در بعضى از تكاليف، قدرت شرعى هم شرط شده است، يعنى در بعضى از شرايط شارع شخص را فاقد قدرت براى انجام كار مى‌داند، مثل همين مورد كه پول به اندازه حج دارد و به همين مقدار يا كمتر هم قرض دارد كه از نظر عقلى قدرت براى انجام حج را دارد، ولى شارع مى‌گويد كه اوّل بايد قرض را بدهد و در نتيجه اين شخص فاقد قدرت شرعى براى انجام حج است.

مثال ديگر اينكه تعقيب دو سوژه را به شخصى واگذاركنند و به او بگويند:

اوّل بايد فلانى راتعقيب كنى و در صورت پايان كار تعقيب ديگرى نيز مقصوداست و در يك مرحله هر دو سوژه با هم در صحنه‌اى ظاهر شوند.

در اينجا ترجيح با آن است كه اولويت تعقيب را دارد.

3. يكى از دو حكم، بدل اختيارى داشته باشد (واجب موسّع با واجب مضيّق) مثل نماز خواندن در اوّل وقت با پاك كردن نجاست از مسجد كه يا بايد مسجد را پاك كند يا نماز بخواند، ولى زمان براى نماز خواندن زياد است، پس اوّل بايد مسجد را پاك كند و بعد نماز بخواند، [1] و يا دو نفر را تعقيب مى‌كند كه آدرس و محل كار يكى را مى‌داند، ولى آدرس ديگرى را نمى‌داند. اگر در صحنه‌اى با هم ظاهر شدند، بايد آن سوژه‌اى را تعقيب كند كه آدرس او را نمى‌داند، چون براى كنترل فرد ديگر زمان باقى است.

4. يكى از دو حكم بدل اضطرارى دارد، مثل اينكه بدن يا لباس او

[1]. همان