انسان نسبت به زمين، آب، معدن، احكام خوردنى‌ها و آشاميدنى‌ها و ....

ج- مسائل و احكام مربوط به روابط انسان با ديگران اعم از پدر و مادر، زن و فرزند و ديگر افراد مسلمان و غير مسلمان.

د- احكام و مسائل مربوط به مبادلات تجارى و غير تجارى، همانند بيع، صلح، هبه، مضاربه، شركت، و ....

ه- مسائل مربوط به وظايفى كه هر فرد در رابطه با خودش دارد، همچون طهارت و نجاست، لزوم حفظ نفس و حرمت خودكشى و ....

البته بعضى از موضوعات فقهى چند جنبه دارند؛ مانند زكات و خمس كه از يك سو جنبه عبادى دارند و مى‌بايد در رديف مسائل عبادى قرار گيرند؛ از سوى ديگر به لحاظ نقش اقتصادى كه در جامعه دارند، مى‌توانند جزو مسائل اقتصادى و موضوعات مربوط به رابطه انسان با ديگران قرار گيرند.

بنابراين فقه، مشتمل بر حجم عظيمى از احكام با موضوع‌هاى گوناگون است كه فقيه به همه آن‌ها به عنوان «فعل مكلف» مى‌نگرد و آن‌ها را از مبادى، استنباط مى‌كند و با يك شيوه، مورد مطالعه و تحقيق قرار مى‌دهد. از اين جهت فقه يك علم محسوب مى‌شود نه چندين علم.

پس، موضوع علم فقه «فعل مكلف» است و ربط مستقيم به عقايد و معارف و فضايل و رذائل نفسانى كه مربوط به علم كلام و اخلاق است، ندارد؛ گرچه مبتنى بر عقايد و اخلاقيات است و همه يك نظام هماهنگ را تشكيل مى‌دهند.

اهميت فقه‌

انسان بر اساس ايمان به مبدأ و معاد، ملزم به انجام يا ترك هزاران عمل و رفتار است كه مى‌بايد احكام آن‌ها را از دين دريافت كند. فقه كه بخشى از دين است، اعمال و رفتار انسان‌ها را در جهت مطلوب هدايت مى‌كند. در اينجا اشاره‌اى به ويژگى‌ها و امتيازات فقه داريم تا از اين راه به اهميت بيش‌تر آن واقف شويم.

اين ويژگى‌ها عبارتند از:

الف- ملاك براى سنجش و شناسايى افراد: عقايد دينى حقايقى هستند كه با جان و