تلاش شهيد مرتضى مطهرى در كتاب «حماسه حسينى» براى بر شمردن عوامل مؤثر در قيام سيدالشهدا بسيار ارزشمند است و جاى سپاسگزارى دارد. اين تلاش مى‌تواند سرفصل روشنى براى يك تحقيق مفصل تاريخى در اين موضوع باشد.

هرگاه ميزان آگاهى اعتقادى، در راستاى تفكر و استنباطِ فقهىِ موضوعى كه از زمينه‌هاى اعتقادى و تاريخى برخوردار است، تأثيرگذار باشد، بسيار ضرورى مى‌نمايد كه عاشورا، در فقه نيز مورد بحث و پژوهش قرار گيرد. پژوهشى مفصل و ژرف از سوى يكايك فقيهان، يا در يك چارچوب جمعى، تا اين كه نتايج حاصل از آن، نظريه صائب را از ميان آراى فقيهان گذشته و حال روشن سازد. يا آن كه از اين ميان نظريه‌اى نوين كشف گردد.

ما همچنان نيازمند پژوهشى هستيم كه ماهيت منطقى را كه امام حسين عليه السلام، از آغاز نهضت تا هنگام شهادتشان، بر پايه آن رفتار كرد، كشف كند؛ منطقى كه در چارچوب آن همه سخنان و موضع‌گيرى‌هايى كه گاه متعارض مى‌نمايند، قابل تفسير باشد. تفسير يگانه و منسجمى كه همه اين سخنان و موضع‌گيرى‌ها را به طور عميق و در يك راستا در بر گيرد. منطقى كه در پرتو آن منافاتى كه در ظاهر برخى رفتارهاى امام عليه السلام همچون موارد زير به چشم مى‌خورد، منتفى گرداند:

- تلاش امام براى دستيابى به حكومت و آگاهى ايشان به قتل خويش.

- پاسخ گفتن ايشان به نامه‌هاى مردم كوفه و اين سخن كه «از عراق گريزى نيست».

- آگاهى ايشان بر اين كه مردم عراق به زودى او را رها خواهند كرد و خواهند كشت.

- اعتراف آن حضرت بر اين كه مشورت با عمرو بن لوذان، يك يا يكى از ديدگاه‌هايى بود كه براى ايشان روشن بود؛ و اين كه مشورت عبدالرحمن از روى خيرخواهى و خردمندانه بود؛ و اين كه آنچه برادرش، محمد، بدان توصيه كرد درست بود.

- ناديده گرفته شدن همه اين پيشنهادها و نظريه‌ها و مشورت‌ها به وسيله ايشان.

- نپذيرفتن يارى‌اى كه هنگام رويارويى دو سپاه، پيوسته از سوى فرشتگان و جنّ‌ها به آن حضرت پيشنهاد مى‌شد؛ و اين فرياد ايشان كه «آيا فريادرسى هست كه به داد ما برسد؟» آيا كسى هست كه به دفاع از حرم پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم برخيزد؟»

ما همچنان نيازمند پژوهشى هستيم كه روش اخلاق الهى- انقلابى و موازين آن را بر