از کسی گرفته شده بود، بازگردانید. پیوسته دارایی خود را می بخشید. در دوران او دولت عبیدیان فاطمی پس از درگذشت عاضد، آخرین خلیفه آنان فروپاشید. صلاح الدین ایوبی در مصر، شام، یمن و برقه خطبه را به نام مستضی خواند و در همه شهرها بر منبرها به نام او خطبه می خواندند. مستضی در چهل سالگی درگذشت و مدت خلافت او نه سال و هفت ماه بود. پسرش عباس احمد به جای او نشست و ملقب به ناصر لدین اللّه شد. دوران او چنان بود که شاعر می گوید:

«دوران او به سبب خوش رفتاری اش، دوران گزاردن حج و مراسم جمعه و عید بود».

حیص بیص درباره او می گوید:

«ای پیشوای هدایت ! بخشش مال، طلا و نقره را از حد گذراندی. ساعتی از روز نگذشته که زندگانی به مردم و امنیت به شهرها بخشیدی. چسان به ستایش و مدح تو پردازم؛ تو از دریاها و باران ها فزون تری. تو به تنهایی معجزه ای که خردها و دیده ها را به شگفتی وا می داری. میان آب و آتش، بخشش و قدرت جمع کرده ای». 6

وهرانی

ابوعبداللّه، محمدبن محرزبن محمد وهرانی اصل او از وهران روستایی نزدیک تلمسان در الجزایر است. یکی از ظرفای بزرگ بود. در دوران صلاح الدین ایوبی به مصر رفت و چون با القاضی الفاضل و عماد اصفهانی و دیگر پیشوایان انشا دیدار کرد، دانست وی از طبقه آنان نیست (در دبیری و انشا به پایه آنان نمی رسد) وهرانی از راه جدّ برکنار شد و راه هزل پیش گرفت. مردم به اقوال و رسایل (مکاتبات) او روی آوردند؛ سپس در سرزمین شام به سیاحت پرداخت و مدتی در دمشق اقامت گزید و در داریّا [از توابع دمشق] پذیرای منصب خطابه شد. از آثارش جلیس کل ظریف است و به سبب نگارش کتاب المنامات که فصول و مجموعه ای از رسایل هزلی و طنز است، به شهرت رسید. در این کتاب از رساله الغفران ابوالعلاء معری تقلید کرده است. ابن خلکان، این کتاب را ستوده است و عده ای قدم بالاتر گذاشته و گفته اند: همانند این کتاب نوشته نشده است. وهرانی در داریّا درگذشت. 7

الیسع بن عیسی

الیسع بن عیسی بن حزم غافقی اهل جیان. وی نخست در بلنسیه، سپس در مالقه اقامت گزید. قاری، محدث، تاریخ نگار و شاعر بود. در سال 560ق به مصر رفت و به ترتیب در اسکندریه و قاهره سکونت گزید و چون صلاح الدین، حکومت فاطمیان را برچید، الیسع اولین خطیبی
بود که در محرم سال 567ق در مصر بر روی منبرها، مردم را به خلافت عباسیان فرا خواند. پیش از او کسی چنین جرائتی نداشت؛ ازاین رو نزد صلاح الدین منزلتی والا یافت. کتاب المُغرب فی آداب المَغرب را برای صلاح الدین نوشت. 8

پی نوشت ها:

[1] پنج شنبه اول محرم 575ق / 7 ژوئن 1179م؛ سه شنبه 2 شعبان 575ق / اول ژانویه 1180م.

[2] المن بالامامه، ص301؛ ابن قنفذ، وفیات، ص287؛ شذرات الذهب، ج4، ص252؛ تاریخ الفکرالاندلسی، ص281؛ فروخ، تاریخ الادب العربی، ج5، ص442؛ الاعلام، ج6، ص354؛ تاج العروس، ذیل «خیر».

[3] الاعلام، ج8، ص240 (چاپ ششم).

[4] تاریخ ابن اثیر، ج11، ص459؛ البدایة و النهایه، ج12، ص304 ـ 305؛ النجوم الزاهره، ج6، ص81؛ الاعلام، ج8، ص248.

[5] کشف الظنون، ص371؛ اعلام النبلاء، ج4، ص265؛ الاعلام، ج6، ص212.

[6] سیوطی، تاریخ الخلفاء، ص444؛ النجوم الزاهره، ج6، ص85؛ العبر، ج4، ص223؛ تاریخ ابن اثیر، ج11، ص459؛ فوات الوفیات، ج1، ص269؛ الفخری، ص319؛ خریده القصر (بخش عراق)، ج1، ص9.

[7] وفیات الاعیان، ج4، ص385؛ الوافی بالوفیات، ج4، ص386؛ شذرات الذهب، ج4، ص252؛ العبر، ج4، ص225؛ فروخ، تاریخ الادب العربی، ج3، ص445؛ الاعلام، ج7، ص241.

[8] شذرات الذهب، ج9، ص248؛ فروخ، تاریخ الادب العربی، ج5، ص443؛ الاعلام، ج9، ص248.

576 ق / 1180 ـ 1181م1

رویدادها

اتابکان موصل: درگذشت سیف الدین غازی دوم ابن مودودبن عمادالدین زنگی، حاکم موصل، و به حکومت رسیدن برادرش عزالدین مسعود.

دولت بیزانسیان: درگذشت مانوئل کومنن، امپراتور روم و جانشینی الکسیس کومنن.

درگذشتگان

ابوجعفر قلعی؛

تورانشاه بن ایوب؛

سلفی؛

غازی بن مودود؛

لوئی هفتم.

ابوجعفر قلعی

ابوجعفر، عمربن علی بن بذوخ قلعی مغربی معروف به ابن بذوخ، پزشک و داروشناس (ادویه مفرده و مرکبه) بود. اصل او از مغرب بود و