است و از مهم ترین سفرنامه های عربی است؛ زیرا در این سفرنامه از همه آثار، ابنیه، مساجد و دیوان ها بازدید کرده و احوال همه را بررسیده و مشاهدات خود و زحمات آن سفر را بیان کرده است. مصرِ دوران صلاح الدین را توصیف کرد و به علت لغو مالیات بر حجاج از طرف وی به مدح او پرداخته است. مسجدالاقصی، مسجد اموی دمشق و ساعت اعجاب انگیز آن را که ساخته رضوان ابن ساعاتی (متوفای 618ق) بود وصف کرده و به نقد بسیاری از امور پرداخته است. از مهم ترین مشاهداتش مساجد، مدارس و کاخ های صقلیه (سیسیل) و آثار آن است و تمدنی که اعراب در این جزیره باقی گذاشته اند. از تألیفات او کتاب نظم الجمان فی التشکی من اخوان الزمان است که دیوان شعر اوست. از اشعار او قصیده ای است در ستایش سلطان صلاح الدین که فتح بیت المقدس را به او تبریک گفته است.

در آن قصیده می گوید:

«طالع نیکبختی از سپهر گردون بر افق تابناک تو سر کشیده است. بشارت باد ترا که گردن دشمن در مقابل شمشیر بران تو خم گشته است».

نیز در آن قصیده می گوید:

«در این خصومت انتقام دینِ هدایت را گرفتی و خداوند بدین علت ترا برتری داد. تو به یاری خداوند جهان شتافتی و خداوند ترا ملک ناصر نامید. سرزمین مقدس او را گشودی و طهارت و پاکی را به آن باز گرداندی. پرچم هدایت را بر آن برافراشتی و نقش فرسوده آن را احیا نمودی».

ابن جبیر در 74 سالگی در اسکندریه درگذشت. 2

ابن حزمون مرسی

علی بن عبدالرحمن بن حزمون شاعری که بیشتر اشعارش موشحات بود و بسیار تمایل داشت هجو کند. از اشعار او قصیده ای در مدح منصور ابویوسف یعقوب امیر موحدون است هنگامی که فاتحانه از جنگ «الارک» بازگشته بود، و آغاز آن چنین است:

«ای پاک نهاد ! نسیم خوش پیروزی اندلس بر تو مبارک باد. کافران را با سوگواری شان واگذار که اسلام در جشن عروسی است».

در این قصیده می گوید:

«اگر آلفونسوی آنان از مرگ نجات یافت، رهسپار یک زندگی همراه با بدبختی و سیه روزی شد. آلفونسو رفت و از ترس پشت سر خود را نگاه نکرد و زره و سپر خود را انداخت. جزیره اندلس ! به امام امت چنگ بزن و در پناه باش. پادشاهی به حراست از تو برخاسته که جبرییل یکی از نگهبانان اوست». 3

مرینی (عبدالحق)

ابومحمد، عبدالحق بن محیو بن ابوبکربن حمامه بن محمد مرینی، مؤسس دولت بنی مرین در مغرب اقصی. بنی مرین از طایفه زناته و از نژاد بربر مغرب بودند. در بلاد القبله از زاب افریقیه تا سجلماسه اقامت داشتند. در آن صحراها در رفت وآمد بودند و تابع هیچ حکومتی نمی شدند و مالیات نمی دادند. کارشان صید و چپاول حاشیه نشینان شهرها بود. ریاست آنان با نیاکان عبدالحق بود تا به محیوبن ابی بکر رسید که در سال 592ق در صحرای زاب کشته شد و پسرش عبدالحق به جایش نشست. وی به دنبال آب فراوان و زمین های حاصلخیز، قبیله خود را به مغرب اقصی انتقال داد و در سال 610ق ساکن منطقه کوهستانی [در شمال شرقی مراکش] شدند و به غارت اطراف پرداختند. مردم از دست آنان به منتصر موحدی شکایت بردند و منتصر سپاهی را برای جنگ آنان بسیج کرد و در سال 612ق با آنان روبه رو شد و جنگی درگرفت که به شکست موحدون انجامید. عبدالحق با گروه های بسیاری از بنی مرین به رباط (تازی) یورش بردند و بر سپاه موحدون غلبه کردند و در سال 614ق عبدالحق به همراه پسر بزرگش، ادریس، در جنگی که نزدیکی وادی سبو با اعراب بنی ریاح که از قوی ترین قبایل مغرب بودند، رخ داد، کشته شد و پسرش ابوسعید عثمان به جایش نشست. 4

پی نوشت ها:

[1] یکشنبه اول محرم 614ق / 9 آوریل 1217م؛ دوشنبه 2 شوال 614ق / اول ژانویه 1218م.

[2] نفح الطیب، ج3، صص142 و 143؛ شذرات الذهب، ج5، ص6؛ دایره المعارف الاسلامیه، ذیل «ابن جبیر»؛ تاریخ الادب الجغرافی، ج1، ص298؛ تراجم اسلامیه، ص328ـ337؛ الحرکه الادبیة فی عصرالحروب الصلیبیه، ص462؛ فروخ، تاریخ الادب العربی، ج5، ص608؛ مقدمه رحلة ابن جبیر از دکتر مصطفی زیاده؛ الاعلام، ج5، ص214.

[3] المغرب، ج2، ص214؛ فروخ، تاریخ الادب العربی، ج6، ص613؛ الاعلام، ج5، ص78.

[4] الاستقصا، ج3، ص5ـ9؛ المغرب الکبیر، ص867 ـ 869؛ الاعلام، ج4، ص54.

615 ق / 1218 ـ 1219م1

رویدادها

ایوبیان مصر: درگذشت ملک عادل ابوبکر احمدبن ایوب و جانشینی پسرش ملک کامل.

ملک عادل پیش از مرگ، مملکت را میان فرزندانش تقسیم کرد. مصر از آنِ ملک کامل محمد؛ دمشق، قدس، طبریه، اردن و کرک از آنِ ملک معظم عیسی؛ جزیره، میّافارقین، خلاط و توابع، از آنِ ملک اشرف موسی و قلعه جعبر از آنِ حافظ ارسلان شاه شد.