الاسلام 20/408.
[5] ــ تاریخ جرجان 298.
[6] ــ تاریخ مدینة دمشق 45/32
[1] ـ 323.
[7] ــ تاریخ بغداد 11/213.
[8] ــ الغرباء (آجری) 45.
[9] ــ تاریخ بغداد 11/213.
[10] ــ الثقات 9/279.
[11] ــ تاریخ مدینة دمشق 45/32
[1] ـ 323.*

دیگر منابع: المنتظم 6/178 سیر اعلام النبلاء 10/90 تهذیب الکمال 26/314 الکفایه فی علم الروایه 174.

عمر ـ نمیری (173ـ262 هـ )

ابوزید عمر بن شبّه بن عبیدة بن ریطه نمیری بصری، مشهور به ابن شبّه.

از موالی بنی نمیر و اهل بصره بود1 و به سال 173 هـ زاده شد.2 شبّه لقب پدر او بود که گویند: از ترانه رجزگونه ای که مادرش در کودکی برای وی می خوانده، اخذ شده است.3 ابن شبّه مدتی از دوران کودکی خود را در آبادان گذارند و پس از آن برای استماع و جمع حدیث راهی بغداد شد و در آنجا اقامت گزید و در آنجا از کسانی چون ابوعاصم شیبانی، معاویة بن هشام، علی بن عاصم و یحیی بن سعید قطان نقل حدیث کرد.4 وی ادب و اخبار عرب را از استادان بزرگی چون ابوداود طیالسی و اصمعی فرا گرفت.5 علم قرائت را نیز از جبلة بن مالک و ابوزید انصاری آموخت6 و به زودی یکی از بزرگ ترین محدثان و آگاهان به اخبار و ادب عرب گردید. وی فردی مورد اعتماد بود7 و علاوه بر مهارت در اخبار و ادب عرب، دستی در علم فقه نیز داشته8 و در سرودن شعر نیز زبردست بود9 و ابیاتی از اشعار وی به طور پراکنده در آثار مرزبانی، الندیم و یاقوت مضبوط است.10 کسانی چون ابوشعیب حرّانی و ابوالقاسم بغوی از وی حدیث نقل کرده اند11 و افرادی چون عبدالله بن سلیمان رقّی و احمد بن فرج علم قرائت را از او آموخته اند.12 ابن شبّه که گویا در باب خلق قرآن با عقیده معتزله مخالف بود، عاقبت در این کشمکش گرفتار آمد و یک بار در سامرا به علت آنکه قرآن را قدیم دانسته بود، به سختی مورد تهاجم قرار گرفت و به دنبال آن عده ای او را تفکیر کردند و بسیاری از مؤلفاتش را نابود ساختند و از این رو، مدتی منزوی و خانه نشین شد.13 او که در اواخر عمر در سامرا می زیست،14 بنا به روایت یاقوت و الندیم تقریباً نود ساله بود که در همان جا درگذشت.15 تاریخ وفات او در جمادی الآخر سال 26216 یا 263 بوده است.17

آثار و تألیفات وی عبارت اند از: المدینه مکه الکوفه البصره امراء المدینه امراء مکه امراء الکوفه امراء البصره الکتّاب الشعر و الشعراء الاغانی اخبار المنصور اشعار الشرة النسب اخبار ابن نمیر کتاب محمد و ابراهیم ابنی عبدالله بن حسن کتاب ما استعجم الناس فیه من القرآن التاریخ السلطان مقتل عثمان الاستعانة بالشعر و ما جاء فی اللغات و الاستعظام للنحو و من کان یلحن من النحویین.18 از این میان تنها تألیف بر جای مانده از ابن شبّه، کتابی است که با نام تاریخ المدینة المنورة منتشر شده است، اما به درستی روشن نیست که آیا این کتاب همان است که الندیم با عنوان کتاب المدینه از آن یاد کرده یا نام دیگری داشته است، چون محقق کتاب موجود احتمال می دهد که این کتاب همان کتاب امراء المدینه باشد.19 تاریخ مدینه منوره با همین نام توسط آقای حسین صابری ترجمه و در ایران به چاپ رسیده است.

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست (الندیم) 125.
[2] ــ المنتظم 12/184.
[3] ــ نور القبس 231.
[4] ــ تاریخ بغداد 11/208 و 209.
[5] ــ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 7/460.
[6] ــ وفیات الاعیان 3/440.
[7] ــ تهذیب اسماء اللغات 1/2/17.
[8] ــ معجم الادباء 16/60.
[9] ــ نور القبس 231.
[10] ــ همان معجم الادباء 16/60 الفهرست (الندیم) 125.
[11] ــ تاریخ بغداد 11/208 و 209.
[12] ــ وفیات الاعیان 3/440.
[13] ــ تاریخ بغداد 11/208 و 209.
[14] ــ همان.
[15] ــ الفهرست (الندیم) 125 معجم الادباء 16/60.
[16] ــ تاریخ بغداد 11/208.
[17] ــ وفیات الاعیان 3/440.
[18] ــ الفهرست (الندیم) 125.
[19] ــ ر . ک: تاریخ المدینة المنوره، مقدمه، صفحه «ی».*

دیگر منابع: غایة النهایه 1/592 طبقات النحویین و اللغویین 22 الموشح 247 و 452 سیر اعلام النبلاء 12/369 شذرات الذهب 2/146 تذکرة الحفاظ 2/516 الکامل 7/306 تاریخ الاسلام 20/8 موضح اوهام الجمع و التفریق 2/287 تهذیب الکمال 21/386 طبقات الحفاظ 229.

عمران ـ اذرعی (در عصر امام کاظم(علیه السلام))

عمران بن حمران اذرعی.

وی اهل اذرعات،1 روستایی در اطراف شام2 بوده و در شمار اصحاب امام صادق(علیه السلام) یاد شده است3 و از آن بزرگوار4 و امام کاظم(علیه السلام)5 روایت کرده است. افرادی چون حسن بن حماد بن عدیس،6 ابن سماعه7 و ابوشعیب8 از او روایت نقل کرده اند. او از راویان امامی مذهب بوده و دارای کتابی بوده است9 که از آن به کتاب الحدیث تعبیر شده است.10