المسطّح دارد.2 علاوه بر اینها، زیج مختصری نیز به شیوه جد خویش نوشته است.3 به اعتبار حیات خالد در عهد مأمون، نوه او را باید از رجال قرن سوم دانست.

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الحکماء 163.
[2] ــ الفهرست (الندیم) 335.
[3] ــ تاریخ الحکماء 163.*

دیگر منابع: لغت نامه دهخدا 35/342.

عمر ـ نحوی

عمر ـ نحوی (زنده در نیمه اول قرن سوم هجری)

ابوحفص عمر بن بکیر نحوی.

ابوحفص با عمر بن بکیر بن اعین، صحابی امام صادق(علیه السلام)متفاوت است.1 وی از یاران و نزدیکان حسن بن سهل بود، به گونه ای که حسن مشکلات ادبی خود را از وی می پرسید.2 عمر که از شاگردان فراء بود، به وی نوشت: امیر حسن بن سهل بعضی اوقات چیزهایی از قرآن از من می پرسد که جوابی برای او ندارم، اگر صلاح بدانی در این زمینه کتابی تنظیم کن تا من به آن مراجعه نمایم. فراء هم آن را پذیرفت و کتاب معانی القرآن را بدین منظور تهیه کرد.3 نصران خراسانی دیوان کمیت اسدی را نزد عمر بن بکیر فرا گرفت. مورخان او را نسب شناس، نحوی، فاضل و تاریخ دان به حساب آورده اند.4 وی از درباریان و نزدیکان منتصر عباسی (خلافت 247 ـ 248 هـ ) بود و نزد وی از محبت ها و کمک های حسن بن سهل نسبت به خود و ولی نعمت خواندن او، از خلیفه درخواست کرد تا ورود وی بر خلیفه آزاد باشد. منتصر نیز ضمن تمجید از قدرشناسی ابن بکیر، درخواست او را پذیرفت و گفت: هر زمان که حسن خواست وارد شود.5 در خصوص سال مرگ او اختلاف جدی وجود دارد. با آنکه داستان مراوده وی با منتصر عباسی ذکر شد و علی القاعده وی باید تا زمان خلافت او زنده بوده باشد، برخی تنها به زنده بودنش پیش از سال 236 هـ 6 تصریح کرده و برخی سال وفاتش را 200هـ7 گفته اند که البته سندی برای آن ذکر نکرده اند. آثار وی عبارت اند از: یوم الغول یوم الظهر یوم الکوفه یوم الرمام غزوة بنی سعد بن زید مناة و یوم منابض.8

پی نوشت ها

1ـ تاریخ آل زراره 1/167. 2ـ معجم الادباء 15/262. 3ـ الفهرست (الندیم) 73، 78 و179. 4 ـ بغیة الوعاة 2/217. 5ـ معجم الادباء 15/262. 6ـ معجم المؤلفین 7/279. 7 ـ تاریخ التراث العربی 2/3/54. 8 ـ الفهرست 120.

دیگر منابع: الاعتبار 35 دائرة المعارف الشیعیة العامه 13/439 لغت نامه دهخدا 10/14417.

عمر ـ نسائی (قرن سوم هجری)

ابوحفص عمر بن محمد بن الحکم (عبدالحکم) نسائی.

آگاهی ما درباره وی اندک و پراکنده است. ابوحفص منسوب به نَسا، از شهرهای خراسان قدیم (ترکمنستان کنونی) است، ولی الندیم به اشتباه او را یمانی نامیده است.1 شاید این اشتباه از نُسّاخ باشد. همچنین الندیم به نقل از کتاب ابومحمد جعفر خلدی، وی را در شمار عابدان و زاهدان و صوفیان آورده و می گوید که کتابی در این زمینه با عنوان قیام اللیل و التهجد دارد.2 خطیب بغدادی هم ابوحفص نسائی را صاحب اخبار، حکایات و اشعار می داند، اما بدانها اشاره نمی کند3 و ذهبی او را مورخ و در دانش، علامه توصیف می کند.4 منابع درباره شخصیت و زندگی نامه او بیش از این اطلاعی به دست نمی دهند، اما در ضمن یادکرد از اساتید و شاگردانش گفته شده که به گرگان، بغداد و شام سفر کرده است. حمزة بن یوسف سهمی می گوید: ابوحفص در گرگان از منصور بن محمد بن هارون زاهد بهره برده و علی بن احمد بن عبدالعزیز جرجانی از او روایت کرده است.5 ابن عساکر هم شماری از استادان و شاگردان او در دمشق و غیر آن را جداگانه ذکر می کند. برخی از اساتیدش عبارت اند از: احمد بن عبدالله بن ابی الحواری دمشقی (164 ـ 246) اسماعیل بن ابی کریمه حرانی ابوحاتم رازی6 خلیفة بن خیاط (م240 هـ ) عبدة بن عبدالرحیم بن حسان مروزی (م244 هـ ) حمید بن ربیع لخمی7 (م258 هـ ) و محمد بن حسین برجلانی (م238).8 همچنین ابوالعباس احمد بن محمد بن مسروق طوسی (215 ـ 299 هـ )، عبدالله بن محمد بن عبدوس عطشی (م317 هـ )، محمد بن مخلد عطار (233 ـ 331)،9 سعید بن جعفر تستری،10 حسن بن ولید کلاعی و محمد بن عبدالله بن محمد شلحویه در شمار شاگردان و راویان اویند.11 تاریخ درگذشت ابوحفص نسائی به دست نیامد، ولی با توجه به اساتید و شاگردانش روشن است که در قرن سوم می زیسته و به احتمال قریب به یقین در همین قرن دار دنیا را وداع گفته است.

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست 235.
[2] ــ همان.
[3] ــ تاریخ بغداد 11/213.
[4] ــ تاریخ