دیگر منابع: تنقیح المقال 2/359 قاموس الرجال 7/268 طرائف المقال 1/553 منهج المقال 255 مجمع الرجال 4/301 دائرة المعارف الشیعیة العامه 13/562 رجال ابن داود 267 جامع الرواة 1/650.

عیسی ـ کوفی (م قرن سوم هجری)

ابوموسی عیسی بن مردان کوفی، ابن مردان.

الندیم نام پدرش را مردان، و یاقوت و سیوطی مروان نوشته اند.1 وی از دانشمندان علم نحو و از اصحاب و یاران فرّاء نحوی (م 207هـ ) بود.2 او نزد ابوطالب مفضل بن سلمه علم آموخته و از او روایت نمود و کتاب القیاس را بر مبنای اصول علم نحو نگاشت.3 برخی او را ایرانی دانسته و وفات او را در قرن سوم آورده اند.4

پی نوشت ها

[1] ـ معجم الادباء 16/150 بغیة الوعاة 2/238.
[2] ــ ریحانة الادب 8/200.
[3] ــ الفهرست (الندیم) 77.
[4] ــ فرهنگ زندگی نامه ها 1/717.*

دیگر منابع: کشف الظنون 2/1366 لغت نامه دهخدا 1/307 فرهنگ بزرگان 406.

عیسی ـ لیثی (م 171هـ )

ابوولید عیسی بن یزید بن بکر بن دأب لیثی مدنی کنانی بکری.

اهل حجاز بود1 و به بغداد رفت و در آنجا اقامت گزید.2 از صالح بن کیسان، هشام بن عروه و دیگران حدیث شنیده و محمد بن سلام جمحی، شبابة بن سوار و دیگران از او روایت نقل کرده اند.3 او شاعر، عالم به انساب و آگاه به اخبار و وقایع گذشته بود و راوی تاریخ و اشعار عرب و در ادبیات عرب پیشرو بود،4 به طوری که او را ادیب ترین فرد حجاز شمرده و گفته اند که با الفاظی روان و سلیس صحبت می کرد.5 الندیم او را از جمله گردآورندگان اخبار عشاق جاهلیت می داند.6 وی را شوخ طبع و افسانه پرداز،7 موسیقی دان و خوش آواز وصف کرده اند.8 با هادی خلیفه عباسی (خلافت 169 ـ 170هـ ) همنشین بود و مقرب دربار ایشان به شمار می آمد.9 از او تألیفی در مناقب و فضایل امیرمؤمنان(علیه السلام) به نام فضائل امیرالمؤمنین(علیه السلام)نقل شده10 که گویای تشیع اوست.11 لیثی در سال 171هـ درگذشت.12

پی نوشت ها

[1] ـ الکنی و الالقاب 1/281.
[2] ــ تاریخ بغداد 11/148.
[3] ــ میزان الاعتدال 3/327.
[4] ــ معجم الادباء 16/164.
[5] ــ تاریخ بغداد 11/149.
[6] ــ الفهرست (الندیم) 365.
[7] ــ معجم الادباء 16/155.
[8] ــ دائرة المعارف بزرگ اسلامی 3/476.
[9] ــ المنتظم 8/339.
[10] ــ الاختصاص 144 ـ 160.
[11] ــ الکنی و الالقاب 1/282.
[12] ــ معجم الادباء 16/152.*

دیگر منابع: التاریخ الکبیر 6/402 سفینة البحار 3 الذریعه 5/242 الثقات 7/236 المعارف 538 الضعفاء الکبیر 3/391 تاریخ الطبری 8/178 و 220 الجرح و التعدیل 6/291 تاریخ الاسلام 11/287 الکامل فی التاریخ 6/105 لسان المیزان 4/408 الاعلام 5/11 تاریخ التراث العربی 3/126.

عیسی ـ مخزومی (م حدود 230هـ )

ابوسعد عیسی بن خالد بن ولید بغدادی مخزومی.

اطلاعات ما از زندگی وی اندک است. وی اهل بغداد بود1 و بر اساس پاره ای روایات از نسل حارث بن هشام بن مغیره مخزومی است.2 ابوسعد گویا توانسته بود به دربار خلفای عباسی راه یابد، زیرا علاوه بر شعری که در مدح مأمون (خلافت 198 ـ 218هـ ) سروده، براساس پاره ای از روایات با دربار رابطه نزدیک داشت.3 عمده شهرت ابوسعد از رویارویی و ارتباط خصمانه او با دعبل بن علی خزاعی پدید آمده است. دعبل شاعر بزرگ شیعی در قصیده ای مشهور، قبایل نزار را هجو می کند و در مقابل، قبیله خزاعه را که خود نیز به آن تعلق داشته، می ستاید. ابوسعد هم در حمایت از قبایل نزار به مقابله برخاسته، هجای دعبل را پاسخ می دهد. این مهاجات و دشمنی سرانجام به جایی رسید که ابوسعد، مأمون را بر ضد دعبل برانگیخت و بر اساس روایات از خلیفه اجازه قتل او را خواست، اما خلیفه از این کار سر باز زد.4 در برخی منابع آمده که دعبل بچه های کوی و برزن را وا می داشت تا به دنبال ابوسعد روان شده و او را هجو گویند. سرانجام هم دعبل از این طریق بر حریف فایق آمد، چه ابوسعد به منظور رهایی از زبان گزنده و ستم رقیب خود، بغداد را در طلب پناهگاهی امن ترک گفت و به ری رفت و باقی عمر را در همان جا ماند تا درگذشت.5 ابوسعد قصیده ای نیز در هجای اشعث بن جعفر خزاعی سروده که به سبب آن دویست تازیانه خورده است.6 همچنین شعری در رثای حسن به سهل سروده که در رسائل جاحظ آمده است.7 الندیم دیوانی در 150 برگ به وی نسبت داده است.8 تاریخ دقیق وفات وی مشخص نیست، گرچه برخی آن را در حدود 230هـ دانسته اند.9

پی نوشت ها

[1] ـ سمط اللآلی 1/578.
[2] ــ الحیوان 1/262.
[3] ــ معجم الشعراء 98.*