ادیبی برجسته5 و تاریخ نگاری نامدار بود. 6 از استادان و کسانی که از آنان بهره علمی برده نیز اطلاعی در دست نیست. از شاگردان حرانی تنها دو برادرش، عمر و احمدبن یونس بن احمد را می شناسیم که مدتی در بغداد نزد وی کتب جالینوس را فراگرفته اند. 7 از حرانی کتاب التاریخ (المفرد فی اخبار الشام ومصر) به جا ماند، 8 که در آن، رویدادها و حوادث زمان خویش از دوران مقتدر باللّه تا مطیعللّه را ثبت کرده است. 9 حرانی به سال 36310 یا 365 درگذشت. 11

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الاسلام 26 / 304. 2 ـ طبقات الاطباء والحکما (ابن جلجل) 80. 3 ـ عیون الانبا 304. 4 ـ شذرات الذهب 3 / 45. 5 ـ معجم الادبا 7 / 143. 6 ـ المنتظم 14 / 151. 7 ـ طبقات الامم 102. 8 ـ الفهرست (الندیم) 360؛ معجم الادبا 7 / 143. 9 ـ تاریخ الحکما 110. 10 ـ عیون الانبا 307. 1
[1] ـ الفهرست (الندیم) 360.

دیگر منابع: الاعلام 2 / 98؛ النجوم الزاهره 4 / 111؛ الکامل فی التاریخ 8 / 647؛ الوافی بالوفیات 10 / 463؛ هدیه العارفین 1 / 248؛ کشف الظنون 1 / 290.

اسماعیل اسماعیلی

ثابت ـ قرطبی

ثابت ـ قرطبی (م. 318ق)

ثابت بن زیدبن یحیی قرطبی

وی اهل قرطبه از شهرهای اندلس بود1 و در نام پدرش اختلاف است؛ نام های نُذَیر، بُدَیر، یزید و زید از نام هایی است که در منابع برای پدرش نوشته اند. 2 به هرحال وی از محدثان و فقیهان مالکی مذهب است و حدیث را نزد ابن وضاح، احمدبن ابراهیم فرضی، سعیدبن خمیر، سعدبن معاذ و بسیاری دیگر فرا گرفت و خود نیز در بسیاری از مسائل صاحب نظر بود و بسیاری از قراردادها و قول نامه ها به دست او نوشته می شد. 3 سال درگذشت او را 318 هجری در اندلس نوشته اند. 4 کتاب الجهاد یا کتاب فی فضل الجهاد اثر اوست. 5

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ علماءالاندلس 1 / 119. 2 ـ جذوه المقتبس 174؛ تاریخ الاسلام 23 / 558، الوافی بالوفیات 10 / 463. 3 ـ تاریخ علماءالاندلس 1 / 119. 4 ـ بغیه الملتمس 254. 5 ـ الوافی بالوفیات 10 / 463.

دیگر منابع: کشف الظنون 2 / 1410؛ هدیة العارفین 1 / 248؛ معجم المؤلفین 3 / 103.

اسماعیل اسماعیلی

ثلاّج ـ

بُوشنْجیثلاّج ـ بُوشنْجی (نیمه دوم. قرن 4ق)

ابوعبدالله حسین بن احمدبن مغیره ثَلاّج بُوشَنْجی

به پوشنگ، شهری در افغانستان کنونی منسوب بوده و احتمالاً زادگاه وی همان شهر است؛ هرچند بعدها خود یا اجدادش به عراق مهاجرت کرده اند. 1 او در پی کسب علم در عراق، از بزرگانی چون حیدربن محمدبن نعیم سمرقندی و دیگران بهره برد، و روایت نقل کرده است. 2 شیخ مفید شاگرد او بوده و از او حکایت کرده است. نجاشی نیز به واسطه ابوعبداللّه حسین بن خمری کوفی از ثلاج بوشنجی روایت نقل کرده است. 3 ثلاج از علمای شیعه بوده و شاگردی شیخ مفید و نجاشی با یک واسطه از او، نشانگر جایگاه شیعی او در میان علمای شیعه است. ولی در برخی از منابع آمده که در مذهب خود ثابت قدم نبوده است؛ ازاین رو او را مضطرب المذهب نامیده اند. 4 این مطلب صحیح به نظر نمی رسد؛ ولی در صورت اثبات آن، به وثاقت او در نقل حدیث لطمه ای نمی زند؛ چون در بیشتر منابع به ثقه بودن او در نقل حدیث تصریح شده است. 5 او تنها یک کتاب به نام عمل السلطان نگاشته است. 6 به سال درگذشت ثلاج در منابع اشاره نشده است؛ ولی می توان گفت پیش از سال 400 هجری از دنیا رفته است. چون در سال 400 هجری نجاشی در نجف اشرف از ابن خمری شاگرد ثلاّج، اجازه نقل روایت های ثلاّج را گرفته7 که این مطلب بیانگر آن است که ثلاّج پیش از آن از دنیا رفته بود.

پی نوشت ها

[1] ـ رجال (النجاشی) 1 / 190. 2 ـ رجال (النجاشی) 1 / 190؛ ریاض العلماء 2 / 29. 3 ـ رجال (النجاشی) 1 / 190؛ ریاض العلماء 2 / 29؛ اعیان الشیعه 9 / 421. 4 ـ لسان المیزان 2 / 266؛ معجم رجال الحدیث 5 / 194. 5 ـ لسان المیزان 2 / 266؛ رجال (النجاشی) 1 / 190. 6 ـ لسان المیزان 2 / 266؛ رجال (النجاشی) 1 / 190؛ معجم رجال الحدیث 5 / 194. 7 ـ رجال (النجاشی) 1 / 190.

دیگر منابع: الذریعه 15 / 345؛ دایره المعارف الشیعیه العامه 8 / 196.

حافظ فرزانه

جابر ـ صابی

جابر ـ صابی (قرن 4ق)

ابوسعید جابربن ابراهیم صابی

وی از دانشمندان ریاضی دان اسلامی در سده چهارم هجری به شمار می رود1 و از قدیمی ترین کسانی است که درباره حساب