حسن ـ

تِنّیسیحسن ـ تِنّیسی (306ـ393ق)

ابومحمد حسن بن علی بن احمد تنیسی ضبّی ملقب به جائر و عاطس و معروف به ابن وکیع

عالم، شاعر و ادیب مصری که اصل و تبار او از بغداد یا ایران بوده؛ ولی در تِنّس، جزیره ای در مصر به دنیا آمد. 1 اسماعیل پاشا تاریخ تولد او را سال 306 هجری آورده است، 2 ولی با توجه به اینکه او شرح حال ابن وکیع را با شرح حال جد دوم او خلط کرده، نمی توان چندان به گفته او اطمینان کرد. جد دوم ابن وکیع، محمدبن خلف بن حیان معروف به قاضی وکیع (م. 306ق) قاضی اهواز و عالم و شاعری بلندآوازه بوده که تألیفات بسیاری نیز دارد. 3 ابن وکیع دارای لکنت زبان بود؛ 4 ولی این نقص، او را از تلاش در راه تحصیل علم باز نداشت. ذهبی او را علامه و از فحولِ شعرا خوانده5 و ثعالبی او را شاعری چیره دست و عالمی جامع وصف کرده که سرآمد روزگار خویش شده بود. 6 بااین همه از برخی اشعار او پیداست7 که وی طبعی لطیف و آرام داشته و هیچ گاه در پی رسیدن به شهرت نبوده است؛ بلکه گوشه عزلت و انزوا را بر حضور در دستگاه حاکمان ترجیح می داده و از این نظر نیز برای گذران زندگی خود، سمساری را پیشه خود کرده بود. 8 در منابع متقدم درباره مذهب او سخنی به میان نیامده؛ ولی اشعاری در مدح امیرمؤمنان، علی علیه السلام به او نسبت داده اند9 که برخی منابع، آن را دال بر تشیع او دانسته اند10 و دست کم می تواند دال بر گرایش شیعی او باشد. ابن وکیع سرانجام در جمادی الاول سال 393 هجری در تنیس ـ درحالی که فلج شده بود ـ از دنیا رفت و در مقبره الکبری این شهر به خاک سپرده شد11 که بعدها قبه ای نیز بر روی مزار او ساختند. 12 آثار ابن وکیع عبارت اند از: دیوان شعر13 که نسخه ای از آن در کتابخانه حلب موجود است. 14 ثعالبی نیز بسیاری از اشعار او از جمله قصیده مربعه (قصیده ای که هر چهار مصرع آن دارای یک قافیه باشد) و قصیده او درباره توصیف چهار فصل سال را نقل کرده است. 15 بسیاری از اشعار او در وصف بهار و گل و خمر است و نام گل ها و میوه های گوناگون به وفور در اشعار او به چشم می خورد؛ از همین رو برخی پژوهشگران که به گردآوری 83 قطعه و قصیده از اشعار او پرداخته اند، آن را در مجموعه ای به نام ابن وکیع التنیسی شاعرُالزَهر والخمر (ابن وکیع، شاعر گل و شراب) منتشر کرده اند. کتاب آداب المحبین ونزهه العاشقین که در بردارنده
قصاید و قطعاتی از ابن وکیع و چند شاعر دیگر است در موزه عراق موجود است. قصیده ای از او نیز در کتابخانه برلین موجود است. 16 منظومة بحرالاوهام، 17 کتاب الاخوان18 و المنصف، آثار دیگر ابن وکیع هستند. ابن وکیع کتاب المنصف را به گمان خود در موضوع سرقت های ادبی ابوطیب متنبی (م. 354ق) به نگارش درآورد؛ 19 ولی در همان زمان برخی به نقد این کتاب و انتقاد از او پرداختند و او را به اشتباه خویش درباره متنبی آگاه کردند. 20 کتاب های مستقلی نیز در دفاع از متنبی و رد ابن وکیع نگاشته شده که از جمله اثری از ابن جنّی با عنوان النقض علی ابن وکیع فی شعر المتنبی و تخطئته است. 21

پی نوشت ها

[1] ـ وفیات الاعیان 2 / 104؛ المقفّی الکبیر 3 / 410 ـ 412. 2 ـ هدیه العارفین 1 / 273. 3 ـ وفیات الاعیان 2 / 106 ـ 107؛ الوافی بالوفیات 3 / 44. 4 ـ وفیات الاعیان 2 / 104. 5 ـ سیر اعلام النبلاء 17 / 64. 6 ـ یتیمه الدهر 1 / 434. 7ـ وفیات الاعیان 2 / 105 ـ 106. 8 ـ الوافی بالوفیات 12 / 115. 9ـ کنزالفوائد1 / 280. 10ـ اعیان الشیعه 5 / 161. 11ـ وفیات الاعیان 2 / 106. 12ـ سیر اعلام النبلاء 17 / 64. 13ـ وفیات الاعیان 2 / 104. 14ـ دایره المعارف بزرگ اسلامی 5 / 87. 15 ـ یتیمه الدهر 1 / 434 ـ 465. 16ـ دایره المعارف بزرگ اسلامی 5 / 86 ـ 87. 17ـ کشف الظنون 1 / 224. 18ـایضاح المکنون 2 / 264. 19 ـ وفیات الاعیان 2 / 104. 20 ـ الوافی بالوفیات 2 / 115 ـ 116؛ الصبح المنبی عن حیثیه المتنبّی 1 / 68. 2
[1] ـ معجم الادباء 12 / 113.

دیگر منابع: تتمة یتیمه الدهر 5 / 40؛ نهایه الارب 1 / 179 ـ 183؛ خزانه الادب 6 / 344؛ تاریخ الاسلام 27 / 284؛ مرآه الجنان 2 / 335؛ شذرات الذهب 3 / 141؛ الذخیره فی محاسن اهل الجزیره 8 / 578؛ الحماسه المغربیه 1 / 74؛ أعلام الدین فی صفات المؤمنین 162؛ مجمع الآداب 4 / 85؛ ریحانة الادب 8 / 263؛ روضات الجنات 3 / 63؛ اعیان الشیعه 2 / 540، 5 / 198 و 212، 8 / 99؛ الطلیعه 1 / 231؛ الکنی والالقاب 1 / 445؛ معجم المطبوعات العربیه 1 / 285 ـ 286؛ الاعلام 2 / 201؛ کشف الظنون 1 / 769؛ معجم المؤلفین 3 / 248؛ فرهنگ زندگی نامه ها 1 / 808.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

حسن ـ جغرافی

حسن ـ جغرافی (م. 368ق)

ابوسعید حسن بن عبدالرحمان جغرافی

وی جغرافی دان بوده و به سال 368 هجری از دنیا رفته است. او اثری به نام جزیره العرب از خود به جا گذاشته است. 1

پی نوشت ها

[1] ـ معجم مصنفی الکتب العربیه 150.

اسماعیل اسماعیلی