عبدالعزیز ـ سرخسیعبدالعزیز ـ سرخسی (حدود 320ق)

ابوطالب عبدالعزیزبن محمد سرخسی بغدادی

الندیم به نقل از ابن کوفی می گوید: ابوطالب سرخسی معاصر و همسایه هشام بن معاویه ضریر کوفی نحوی (م. 309ق) بود. او که خود نحوی نامداری بود، در مسجد ترجمانیه (یکی از محله های بغداد) کرسی تدریس داشت. کتابی بزرگ در موضوع نحو از او به جا مانده است. 1 ابوطالب در حدود سال 320 هجری از دنیا رفت. 2

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست (الندیم) 77. 2 ـ هدیه العارفین 1 / 575.

دیگر منابع: ایضاح المکنون 2 / 342؛ لغت نامه دهخدا 8 / 11972؛ معجم المؤلفین 5 / 258.

محمد هیئتی

عبدالعزیز ـ طبری

عبدالعزیز ـ طبری (قرن 4ق)

ابوالحسن عبد العزیزبن محمدبن اسحاق طبری معروف به دمل

وی ساکن دمشق و از دانش آموختگان مکتب اشعری بود. علم کلام را نزد ابوالحسن اشعری (م. 324ق) آموخت و تفسیر قرآن را از محمدبن جریر طبری (م. 310ق) فرا گرفت. کتاب های ریاضه المبتدی وبصیره المستهدی و الرّد علی جعفربن حرب را از خود به جا گذاشت. ابن عساکر می گوید من بخش هایی از آثار او را دیدم که بر فضل و علم او دلالت دارد. 1 تاریخ درگذشت وی به دست نیامد؛ اما چون شاگرد طبری و اشعری بوده، می توان او را از رجال سده چهارم به شمار آورد.

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ مدینة دمشق 36 / 339.

دیگر منابع: معجم المؤلفین 5 / 258.

محمود هیئتی

عبدالعزیز ـ قبیصی

عبدالعزیز ـ قبیصی (م. حدود 380ق)

ابوصفر عبدالعزیزبن عثمان بن علی قبیصی هاشمی

وی به قبیصه، روستایی اطراف موصل یا سامرا منسوب بود. 1 احتمالاً ایرانی الاصل بوده و مدت ها در خدمت سیف الدوله حمدانی و حکومت 333 ـ 356ق در حلب می زیست. 2 ابوصفر از شاگردان
ابوعثمان دمشقی بود و هنگامی که الندیم در سال 377 هجری مشغول تألیف کتاب الفهرست بوده، قبیصی به تدریس مجسطی می پرداخته است. 3 قبیصی افزون بر شعر و ادب، دانشمند علم نجوم4 و ریاضیات بود و آثاری همچون کتاب المدخل الی صناعة احکام النجوم از خود به جا گذاشت. 5 بیهقی درباره این کتاب می گوید: در علم نجوم، کتابی بهتر و متقن تر از این کتاب نوشته نشده و این کتاب در میان کتب نجومی همچون کتاب الحماسه ابوتمام طایی (م. 232ق) در بین کتاب های شعر است. 6 او برخی تألیفات خود از جمله کتاب المدخل را به سیف الدوله حمدانی اهدا کرده است. بیشتر شهرت قبیصی به واسطه مهارت وی در احکام نجوم بوده؛ اما به طوری که از یکی از تألیفات ریاضی او بر می آید، وی نخستین کسی است که مجموع رشته توان های چهارم اعداد طبیعی را حساب کرده و مسئله شطرنج را تعمیم داده است. رسالة فی انواع الاعداد وطرائف من الاعمال دیگر اثر اوست. این رساله، مختصر و در یازده باب است و مؤلف در مقدمه آن نوشته چون سیف الدوله حمدانی به علم حساب دلبستگی و در حساب انگشتی مهارت داشته، او این رساله را از مطالبی که درباره مجموع رشته های اعداد در آثار مختلف دیده یا خود ابداع کرده، برای سیف الدوله فراهم آورده است. 7 نقض رسالة عیسی بن علی فی ابطال احکام النجوم، 8 رسالة فی الابعاد والاجرام، شرح بخشی از کتاب الفصول فرغانی9 و رسالة فی امتحان المنجمین که به سیف الدوله فرستاد، از دیگر آثار اوست. 10 او سرانجام در حدود سال 380 هجری از دنیا رفت. 11

پی نوشت ها

[1] ـ معجم البلدان 4 / 309. 2 ـ زندگی نامه ریاضی دانان دوره اسلامی 346. 3 ـ الفهرست (الندیم) 325. 4 ـ معجم البلدان 4 / 309. 5 ـ زندگی نامه ریاضی دانان دوره اسلامی 346. 6 ـ تاریخ حکماءالاسلام 106. 7 ـ زندگی نامه ریاضی دانان دوره اسلامی 346. 8 ـ تاریخ حکماءالاسلام 106. 9 ـ تاریخ الادب العربی (بروکلمان) 4 / 219. 10 ـ الاعلام 4 / 22. 1
[1] ـ معجم المؤلفین 5 / 252.

دیگر منابع: وفیات الاعیان 3 / 402؛ تاریخ الحکماء 64؛ صبح الاعشی 1 / 556؛ هدیه العارفین 1 / 578؛ کشف الظنون 2 / 1642؛ لغت نامه دهخدا 1 / 481؛ خلاصه زندگی نامه علمی دانشمندان 605.

محمود هیئتی