پی نوشت ها

1ـ سیر اعلام النبلاء 14 / 236. 2ـ الفهرست (الندیم) 260. 3 ـ سیر اعلام النبلاء 14 / 236. 4ـ الفهرست (الندیم) 260. 5ـ هدیه العارفین 1 / 675.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 23 / 164؛ طبقات المفسرین (سیوطی) 74؛ اللباب فی تهذیب الانساب 3 / 56؛ طبقات المفسرین (داوودی) 1 / 439؛ معجم المؤلفین 7 / 250؛ طبقات الفقها (شیرازی) 141؛ الذریعه 11 / 37 / 220؛ لغت نامه دهخدا 10 / 14343؛ الاعلام 5 / 26.

رضا جعفری نوقاب

علی ـ کاتب

علی ـ کاتب (زنده در 310ق)

ابوالحسن علی بن حسن بن محمد کاتب بغدادی معروف به ابن ماشطه

از زندگی و احوال وی اطلاعات اندکی در دست است. به نوشته مرزبانی، وی یکی از کاتبان برجسته و بنام دستگاه خلافت عباسیان در زمان مقتدر عباسی بوده و از دست اندرکاران مؤثر در امور کتابت و خراج حکومت بود. وی می نویسد: پس از سال 310 هجری درحالی که وی پیرمردی کهن سال بوده، او را مشاهده کرده و عمر او را بیش از نود سال دانسته است. 1 اما ابوعلی تنوخی به نقل از علی بن هشام می نویسد: ابن ماشطه در زمان مقتدر عباسی جانشین هشام بن عبداللّه معروف به ابوقیراط در دیوان بیت المال شد و او حدود یکصد سال عمر کرده است. علی بن هشام از وی مطالبی شنیده و نقل کرده و خود از ابن فضل بن مروان درباره واثق و معتصم از خلفای عباسی حکایاتی را نقل کرده است. 2 ابن ماشطه در علم حساب و صناعت خراج و مالیات پیش کسوت و پیشگام بود. 3 در شعر نیز دستی داشت. او سرانجام از سمتی که در دربار حکومتی داشت، برکنار شد و به زندان افتاد. 4 پاره ای از سروده های او را که در مورد زندانی شدن خود و گلایه از دلتنگی هاست، یاقوت و مرزبانی آورده اند. 5 او دارای آثار و تألیفاتی بوده که عبارت اند از: الوزراء واخبار هم که در آن، تاریخ وزرا تا پایان حکومت راضی باللّه عباسی را به تصویر کشیده است. 6 جواب المعنت، الخراج و تعلیم بعض (نقض) المؤمرات. الندیم کتاب اخیر را با دست خط مؤلف مشاهده کرده است. 7 تاریخ دقیق درگذشت ابن ماشطه معلوم نیست؛ اما برخی از معاصران، آن را پس از سال 350 هجری نوشته اند. 8 اما آنچه قطعی است، وی تا سال 310 هجری زنده بوده است.

پی نوشت ها

1ـ معجم الشعرا 136. 2ـ نشوارالمحاضرة 4 / 54 و 8 / 18. 3 ـ الفهرست (الندیم) 150. 4 ـ معجم الشعرا 136. 5 ـ معجم الادبا 13 / 16؛ معجم الشعرا 136. 6ـ مروج الذهب 1 / 15. 7 ـ الفهرست (الندیم) 150. 8 ـ هدیه العارفین 1 / 680.

دیگر منابع: تاریخ التراث العربی 1 / 2 / 276؛ معجم المؤلفین 7 / 68؛ لغت نامه دهخدا 1 / 306؛ دایره المعارف بزرگ اسلامی 4 / 566؛ الوافی بالوفیات 1 / 52.

اسماعیل اسماعیلی

علی ـ کاتب

علی ـ کاتب (قرن 4ق)

ابوالقاسم علی بن حبشی بن قونی بن محمد کاتب کوفی

از دانشمندان و محدثان شیعه در سده چهارم هجری است؛ اما از شرح حال او آگاهی چندانی در دست نیست. شیخ طوسی نیز که او را از دوستان نزدیک خود شمرده، 1 اطلاعات چشمگیری به دست نداده است. داده هایی نیز که در پی می آید، بیانگر عمر دراز اوست. از خاستگاه، زادگاه و محل رشد و نموش اطلاعی نداریم؛ ولی لقب کوفی او بیانگر سکونت او در کوفه است. نام استادان و شاگردانش نیز مؤید کوفی بودن اوست. علی بن حبشی دانش حدیث را از محدثان فراوانی آموخته که برخی از آنان عبارت اند از: محمدبن جعفربن حسن رزّاز (زندگی اواخر قرن 3ق)، حمیدبن زیاد دهقان (م. 310ق)، احمدبن محمدبن لاحق شیبانی، 2 علی بن سلیمان زراری، 3 جعفربن محمدبن مالک فزاری، حسین بن احمدبن حسن بن علی بن فضال، 4 احمدبن محمدبن عبدالرحمان قیسی، 5 ابوالفضل عباس محمدبن حسین6 و حسن بن علی بن عبدالکریم زعفرانی. 7 همچنین گروهی از بزرگان شیعه از شاگردان و راویان ابوالقاسم هستند که نشان دهنده جایگاه علمی و حدیثی والای اوست. محدث بزرگ شیعه، شیخ صدوق (م. 381ق) با او مکاتبه داشته و از او روایت کرده است. 8 هارون بن موسی تلعکبری (م. 385ق) نیز از سال 332 هجری تا زمان وفاتش از علی کاتب روایت آموخته و نقل کرده؛ 9 همچنین احمدبن عبدالواحدبن عبدون (م. 423ق) بسیاری از آثار و تألیفات شیعیان را از طریق وی روایت کرده است. 10 شیخ مفید (م. 413ق)، سیدمرتضی (م. 436ق)، 11 حسین بن عبیدالله غضائری (م. 411ق)، 12 محمدبن وهبان کوفی (از مشایخ تلعکبری)، 13 ابوالحسن محمدبن