کردند. 6 او مدت دو ماه به طورپنهانی به مدائن تبعید شد و سپس مخفیانه به خانه اش در بغداد بازگشت7 و با خط خویش توبه نامه ای نوشت و در آن قید کرد که اگر دوباره به عقاید پیشین خود بازگردد، خونش حلال است. 8 ابن شنبوذ ظاهراً دوباره دستگیر و سرانجام در سال 328 هجری ـ پس از آنکه دست وی را نیز قطع کرده بودند ـ در زندان از دنیا رفت. آثاری که وی نگاشته، بدین قرار است: مسائل ابن شنبوذ، 9 ما خالف فیه ابن کثیر اباعمر فی القرائات، اختلاف القراء، شواذالقرائات، قراءة علی علیه السلام ، انفرادات. 10

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 3 / 461. 2 ـ سیر اعلام النبلاء 15 / 265. 3 ـ غایة النهایه 2 / 52. 4 ـ الفهرست (الندیم) 340. 5 ـ ذکراخبار اصفهان 2 / 260. 6 ـ تاریخ بغداد 1 / 280. 7 ـ معجم الادبا 17 / 168 ـ 172. 8 ـ الوافی بالوفیات 2 / 37. 9 ـ الفهرست (الندیم) 37 و 82. 10 ـ معجم الادبا 17 / 170.

دیگر منابع: تاریخ مدینة دمشق 51 / 16؛ الکامل فی التاریخ 8 / 364؛ النجوم الزاهره 3 / 267؛ البدایة والنهایه 11 / 194؛ وفیات الاعیان 4 / 299؛ مرآه الجنان 2 / 219؛ تاریخ الاسلام 24 / 233؛ المنتظم 13 / 392؛ تذکره الحفاظ 3 / 844؛ العبر 2 / 30؛ دول الاسلام 180؛ طبقات المحدثین باصفهان 4 / 328؛ شذرات الذهب 2 / 313؛ هدیه العارفین 2 / 34؛ الاعلام 5 / 309؛ معجم المؤلفین 8 / 236.

سیدمهدی حسینی عربی

محمد ـ ابن صبر

محمد ـ ابن صبر (320 ـ 380ق)

ابوبکر محمدبن عبداللّه (عبدالرحمان) بن جعفر بن محمدبن صبر ملقب به ابن صبر

وی در سال 320 هجری به دنیا آمد. 1 اهل بغداد بود2 و از فقهای حنفی و نیز از معتزلیان نامدار به شمار می رفت. ابوبکر عالم به علم کلام و آگاه به تفسیر بود. مدتی نیز قضاوت محله عسکرالمهدی در بغداد را بر عهده داشت. 3 برخی به خاطر اختلاف در نام پدر محمد، وی را دو شخص جداگانه قلمداد کرده اند؛ ولی برخی پژوهشگران معاصر بر اتحاد آن دو تصریح کرده اند. 4 ابن صُبر سرانجام در سال 380 هجری در بغداد از دنیا رفت. آثار او عبارت اند از: عمده الأدله، التفسیر5 و الردّ علی الیهود. 6

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بغداد 2 / 321. 2 ـ الانساب 3 / 521. 3 ـ طبقات المفسرین
(داوودی) 2 / 163. 4ـ معجم المفسرین 2 / 546 و557. 5ـ طبقات المفسرین (سیوطی) 88. 6 ـ معجم المؤلفین 10 / 136 و 207.

دیگر منابع: لسان المیزان 5 / 255 و 241؛ تاریخ الاسلام 26 / 666؛ اللباب فی تهذیب الانساب 2 / 234؛ میزان الاعتدال 3 / 627؛ هدیه العارفین 2 / 51؛ معجم البلدان 4 / 124؛ الجواهرالمضیئه 3 / 215.

سیدمهدی حسینی عربی

محمد ـ ابن عمید

محمد ـ ابن عمید (حدود 300 ـ 360ق)

ابوالفضل محمدبن حسین بن محمد مشهور به ابن عمید

وی صاحب فضل و دانش فراوانی بود و در فلسفه، ادب، کتابت و سیاست، سرآمد روزگار خویش شناخته می شد؛ به گونه ای که به او لقب جاحظ ثانی داده بودند. او پس از درگذشت ابوعلی قمی (وزیر آل بویه به سال 328ق) به سمت وزارت رکن الدوله، ابوعلی حسن بن بویه دیلمی برگزیده شد. 1 ابن عمید با صاحب بن عباد (وزیر معروف آل بویه) دوستی و مراوده بسیار داشت و از محضر او بهره بسیار برد. جمعی از شاعران در زمان وزارت ابن عمید به محضر او رفتند که از جمله آنها ابوطیب متنبی بود. متنبی قصایدی را در مدح و ستایش ابن عمید سرود و سیصدهزار دینار پاداش گرفت. 2 ابن عمید به بیشتر فنون علمی روزگار خویش آگاهی داشت؛ ولی از شرع و فقه اسلامی چیزی نمی دانست. برای همین، اگر کسی از امور دینی و فقهی از او می پرسید، ناراحت و خشمگین می شد. او آثاری چون الخَلق والخُلق، 3 المذهب فی البلاغات، دیوان رسائل4 و دیوان شعر از خود به یادگار گذاشت و سرانجام پس از 24 سال وزارت که با حسن تدبیر، سیاست و شجاعت خویش، نقش مؤثری در دربار آل بویه ایفا کرده بود، در صفر و به نقلی در محرم سال 360 هجری در ری و به نقلی در بغداد از دنیا رفت و فرزندش ابوالفتح به جای او نشست. 5

پی نوشت ها

[1] ـ وفیات الاعیان 5 / 103. 2 ـ الوافی بالوفیات 2 / 381. 3 ـ تاریخ الاعلام 26 / 216. 4 ـ الفهرست (الندیم) 149. 5 ـ وفیات الاعیان 5 / 103؛ الاعلام 6 / 98.

دیگر منابع: الکامل فی التاریخ 8 / 605؛ یتیمه الدهر 3 / 183؛ العبر 2 / 107؛ النجوم الزاهرة 4 / 60؛ سیر اعلام النبلاء 16 / 137؛ معجم المؤلفین 9 / 257؛ اعیان الشیعه 9 / 256؛ دایره المعارف بزرگ اسلامی 5 / 103؛ لغت نامه دهخدا 1 / 295؛ هدیه العارفین 2 / 46؛ شذرات الذهب 3 / 31.

رضا جعفری نوقاب