ابوالفضل ابن عمید (م. 359ق) وزیر رکن الدوله دیلمی (حکومت 328 ـ 366ق) همکاری کرده. 4 گفته شده پیش از اسلام آوردن، صابئی بوده است. او ابتدا به فراگیری اعداد و ریاضیات پرداخت، سپس ستاره شناسی آموخت و سرانجام به فلسفه روی آورد. ابزارهای نجومی می ساخت و در به کاربردن آنها نیز استاد بود. 5 ابوجعفر صاغانی در درگیری میان ابوعلی بن محتاج چغانی سپهدار نوح بن نصر سامانی و رکن الدوله دیلمی، در سال 342 هجری، از جانب امیر ابومنصور محمدبن عبدالرزاق طوسی، حاکم طوس و نیشابور برای برقراری صلح مأمور شد و توانست غائله را پایان دهد. 6 سال درگذشت او را حدود 355 هجری گفته اند. 7 آثاری از خود به جا گذاشت که به صورت پراکنده در منابع نام برده شده است. 8 این آثار عبارت اند از: رسالة فی انشاء المثلثات القائمه الزاوایا المنطقه الاضلاع، رساله ای در اثبات اینکه مجموع مربعات دو عدد فرد نمی تواند مربع کامل باشد. این دو کتاب به کوشش عادل انبوبا در سال 1979 میلادی چاپ شد، اصلاح کتاب المخروطات که بخشی از این کتاب در مسئله تثلیث زاویه، در دست است، البرهان علی الشکل السابع من کتاب بنی موسی، تفسیر صدر المقاله العاشرة من کتاب اقلیدس، فی استخراج خطین بین خطین متوالیة متناسبة من طریق الهندسه الثابته در شیوه ترسیم دو واسطه هندسی میان دو پاره خط مفروض، زیج الصفایح که تنها دو فصل آن باقی است و منصوربن امیرعلی بن عراق در اصلاح خطاهای این کتاب، تصحیح ماوقع لابی جعفر الخازن من السهو فی زیج الصائح را نوشته است، المدخل الکبیر الی علم النجوم، المسائل العددیه، الآلات العجیبه الرصدیه که برخی کتاب اخیر را تألیف ابوالفتح عبدالرحمان خازنی دانسته اند. فی الابعاد والاجرام9 و میزان الحکمه. 10

پی نوشت ها

[1] ـ آثارالباقیه (تعلیقات) 617. 2 ـ معجم البلدان 3 / 389. 3 ـ آثارالباقیه (تعلیقات) 617. 4ـ الاعلام 6 / 98. 5ـ دایره المعارف بزرگ اسلامی 298. 6ـ الکامل 8 / 504. 7ـ آثارالباقیه (تعلیقات) 617. 8 ـ الفهرست (الندیم) 153، 325 و 341؛ آثارالباقیه عن القرون الخالیه 239؛ الاعلام 6 / 84 و 98؛ کشف الظنون 1 / 138 و 579؛ 2 / 988 و 1396. 9 ـ ریاضی دانان ایرانی 92. 10 ـ معجم المؤلفین 3 / 138.

دیگر منابع: الاعلام 2 / 293؛ لغت نامه دهخدا 343 ـ 344؛ معجم المطبوعات العربیه 1 / 810؛ خلاصه زندگی نامه علمی دانشمندان 403؛ کشف الظنون 2 / 2046.

معصومه اخلاقی

محمد ـ خازنمحمد ـ خازن (285 ـ 381ق)

ابوبکر محمدبن ابراهیم بن علی عاصم خازن اصفهانی

وی در سال 285 هجری به دنیا آمد. او برای نخستین بار سال 300 هجری از محمدبن نصیربن ابان مدینی، محمدبن علی فرقدی و ابراهیم بن محمدبن حسن روایت کرد. ابواسحاق بن حمزه، ابونعیم، احمدبن محمدبن نعمان نیز از او روایت کرده اند. او برای آموختن حدیث به شام، مصر و عراق رفت و رجال نویسان اهل سنّت، او را محدثی ثقه، حنبلی مذهب، راستگو و کثیرالسفر دانسته و گفته اند او در نقل حدیث، امانتدار بوده است. 1 او سال 381 هجری از دنیا رفت. آثار او عبارت اند از: اربعین حدیثا، المسند، معجم الکبیر. 2

پی نوشت ها

[1] ـ سیر اعلام النبلاء 16 / 398. 2 ـ شذرات الذهب 3 / 101.

دیگر منابع: العبر 2 / 159؛ تذکره الحفاظ 3 / 973؛ الکامل فی التاریخ 9 / 91؛ الاعلام 5 / 295؛ النجوم الزاهره 4 / 161؛ الوافی بالوفیات 1 / 342؛ تاریخ الاسلام 27 / 38؛ حلیه الاولیاء 3 / 29.

احسان آذرکمند

محمد ـ خالدی

محمد ـ خالدی (م. حدود 386ق)

ابوبکر محمدبن هاشم بن وعله بن عرام خالدی موصلی

وی اهل روستای خالدیه موصل و یکی از سخن سرایان بوده که غالباً در مقوله نظم اشعار با برادرش مشارکت داشت؛ ازاین رو آن دو را خالدیان خوانده اند. محمد حافظه ای سرشار و قدرت ادبی فراوان داشت. شاعری توانا بود و در تألیفاتش نوع آوری می کرد و از نزدیکان سیف الدوله حمدانی به شمار می رفت. وی می گوید: من هزار افسانه که هر افسانه نزدیک هزار ورقه می باشد، از حفظ دارم. 1 او و برادرش عثمان در همه لحظات زندگی در کنار یکدیگر بودند و مشارکت بسیار زیادی در ایجاد تألیفات و تصنیفات داشتند. 2 وی حدود سال 386 هجری از دنیا رفت. 3 آثارش که به طور مشترک با برادرش نوشته اند، عبارت اند از: حماسة شعر محدثین، اخبار موصل، اخبار ابی تمام ومحاسن شعره، اخبار شعر ابن روی، اخبار شعر بحتری، اخبار شعر مسلم بن ولید. 4

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست (الندیم) 195. 2 ـ یتیمه الدهر 2 / 214. 3 ـ الاعلام 7 / 129. 4 ـ الفهرست (الندیم) 195.