ظاهراً به دبیل، یکی از آبادی های شام یا ارمنستان منسوب است. 2 همچنین ازآنجاکه یکی از نیاکان او هُنائه بن مالک بن فَهْم بن غَنْم بوده، 3 به هنائی نیز شهرت یافته است. از زندگی فردی و اجتماعی او اطلاع چندانی در دست نیست. وی از ابومحمد حسن بن محمدبن حسن سیرافی، 4 حسین بن علی سفیان بزوفری، 5 احمدبن ابراهیم بن معلّی عمّی (م. پس از 350ق)، 6 احمدبن کثیر صوفی، ابوالقاسم علی بن محمد کثیر عسکری7 و برخی دیگر چون ابوعلی محمدبن حسن بن جمهور روایت کرده است. 8 برخی از دانشمندان و محدثان سده چهارم هجری چون محمدبن جریر طبری شیعی، 9 ابوالقاسم علی بن محمد خزّاز قمی10 و هارون بن موسی تلعکبری (م. 385ق) نیز از او روایت کرده اند. 11 همچنین برحی از مشایخ نجاشی چون حسین بن عبیداللّه غضائری (م. 411ق)، احمدبن عبدالواحد معروف به ابن عبدون (م. 423ق) و ابوالفرج محمدبن علی کاتب قنانی (م. 450ق) 12 و نیز بعضی دیگر از جمله حسین بن ابراهیم قزوینی13 و محمدبن احمدبن داوود روایتگر از او بوده اند. 14 دبیلی روایت را به صورت روشن ذکر می کرده و در نقل روایت، کمتر دچار خلط شده است. 15 وی روایت کننده دعای اویس قرنی است. 16 آثار او عبارت اند از: الصلاة علی النبی صلی الله علیه و آله، اخبار الصادق علیه السلام مع المنصور، اخباره مع ابی حنیفه، بشارات المؤمنین عند الموت، اخبار الرضا علیه السلام ، ترویج القلوب بطرائف الحکمه، الخواتیم، مَن روی عن امیرالمؤمنین علیه السلام ، المزار، الدعاء، فی معنی طوبی، التحف، الاذان ـ حی علی خیرالعمل، اخبار یحیی بن امّ الطویل، از اصحاب امام سجاد علیه السلام که به دست حجاج ثقفی به شهادت رسید و اخبار ابی جعفر الثانی علیه السلام . 17

پی نوشت ها

1ـ رجال (النجاشی) 2 / 323. 2 ـ الانساب 2 / 457. 3ـ رجال (النجاشی) 2 / 323؛ جمهرة انساب العرب 379. 4ـ تهذیب الاحکام 6 / 9. 5 ـ کفایة الأثر 86 و 106. 6ـ رجال (النجاشی) 1 / 244 و 252. 7ـ رجال (النجاشی) 1 / 344 و 416. 8 ـ اقبال الاعمال 1 / 366. 9 ـ نوادرالمعجزات 72. 10ـ کفایه الاثر 86 و 106. 11ـ رجال (الطوسی) 505. 12ـ رجال (النجاشی) 1 / 245، 252 و 344. 13 ـ الفهرست (الطوسی) 100. 14 ـ تهذیب الاحکام 6 / 9. 15 ـ رجال (النجاشی) 2 / 323. 16 ـ رجال (الطوسی) 505؛ مهج الدعوات 136 ـ 137. 17 ـ رجال (النجاشی) 2 / 323 ـ 324.

دیگر منابع: ایضاح الاشتباه 266 و 293؛ رجال (ابن داوود) 338؛ خلاصه الاقوال 163؛ تنقیح المقال 3 / 197؛ جامع الرواة 2 / 211؛ نقدالرجال 337؛ فائق المقال 159؛ مصفی المقال 426؛ قاموس الرجال 8 / 422 و 423؛ مجمع الرجال 6 / 65؛
منتهی المقال 6 / 222؛ معجم رجال الحدیث 17 / 315 و 316؛ مستدرکات علم رجال الحدیث 7 / 355؛ طبقات اعلام الشیعه 1 / 310؛ بحارالانوار 36 / 314؛ المجدی فی انساب الطالبیین 93 و 322؛ ایضاح المکنون 1 / 39؛ الذریعه 1 / 315 و 330؛ 3 / 113 و 399؛ معراج اهل الکمال (بلغه المحدثین) 416.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

محمد ـ دغولی

محمد ـ دغولی (م. 325ق)

ابوالعباس محمدبن عبدالرحمان بن سابور دغولی سرخسی

فردی حافظ و از بزرگان خراسان و در لغت، فقه و روایت، سرآمد دیگران در زمان خود بود. او برای آموختن علم و حدیث به نیشابور، عراق و حجاز سفر کرد و از کسانی چون محمدبن یحیی ذهلی، عبدالرحمان بن بشر، محمدبن اسماعیل احمسی و ابوزرعه رازی بهره برد. روایتگرانی همچون ابوحاتم بن حبّان، محمدبن احمد کرابیسی، ابوبکر جوزقی و حافظ ابوعلی نیشابوری نیز از او روایت کرده اند. دغولی در سال 325 هجری از دنیا رفت و کتاب های الآداب، فضائل الصحابه، 1 المسند2و المعجم را از خود بر جای نهاد. 3

پی نوشت ها

[1] ـ سیر اعلام النبلاء 14 / 557. 2 ـ طبقات الشافعیه (اسنوی) 1 / 251. 3 ـ الاعلام 6 / 190.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 24 / 178؛ شذرات الذهب 2 / 307؛ طبقات الشافعیه (ابن قاضی شهبه) 1 / 117؛ طبقات الحفّاظ 344؛ الوافی بالوفیات 3 / 226؛ طبقات الفقهاءالشافعیه (عبادی) 55؛ تذکره الحفاظ 3 / 823؛ العبر 2 / 25؛ هدیه العارفین 2 / 34؛ معجم المؤلفین 10 / 153.

محمود هیئتی

محمد ـ دقاق

محمد ـ دقاق (304 ـ 390ق)

ابوالحسین محمدبن عبداللّه بن حسین دقاق بغدادی مشهور به ابن اخی میمی

وی در سال 304 هجری به دنیا آمد و در محله قطیعه الدقیق بغداد می زیست. 1 از محضر مشایخی همچون ابوالقاسم بغوی، احمدبن اسحاق بن بهلول و اسماعیل ورّاق بهره برد. 2 کسانی چون ابوطالب عشّاری، ابومحمدبن هزارمرد و ابوالحسین بن نقّور از وی حدیث شنیده و روایت نقل کرده اند. 3 رجال شناسان اهل سنّت، ابوالحسین را فردی موثق دانسته اند. 4 خطیب بغدادی نوشته وی فردی بشّاش و خوش رو بود و زاهدانه می زیست. 5 دقاق در سال