زبده الاعمال، السعاده الموجوده، شرح رسالة زیتون الاوّل، شرح المقولات، رساله الفارابی، عیون المسائل فی المنطق ومبادی الفلسفه، القیاس الاوسط، القیاس الکبیر، کتاب فی القوه، مبادی الفلسفه القدیمه، مقالة فی اثبات المفارقات، مقالة فی بیان اغراض الحکیم فی مقالاته فی کتاب مابعدالطبیعه، المفارقات والنفوس، رسالة فی موسیقیا، النکت فیما یصحّ ومالایصحّ من احکام النجوم، الناشرات العلویه، کتاب الهدی، اثبات المفارقات الاربعه، مجموعة رسائل، مهج الدعوات، النصوص، کتاب الخطابه، مقالة فی العقل، 4 شرح انولوطیقا، تفسیر ریطوریقا، شرح انورقطیقا، تفسیر قاطیغورس، مختصر کتاب الجدل، شرح المقولات، تفسیر کتاب سریطوریقا، تفسیر کتاب الجدل، کتاب اکتساب المقدمات، اصناف اشیاءالبسیطه، 5 تفسیر طوبیقا، کتاب اَنولوطیقا (البرهان) الثانی، شرح انولوطیقا الثانی، المختصر فی طوبیقا، کتاب اروطوریقا، سوفسطیقا علی جهه الجوامع، مراتب العلوم، القیاس قاطیغوریاس، 6 کتاب خلاصة الحقایق، 7 الفصوص، المدخل الی صناعه الموسیقی، الآداب الملوکیه، ابطال النجوم، مبادی الموجودات، اغراض مابعدالطبیعه، 8 التعلیم الثانی والسیره الفاضله. 9 روشن است که برخی از آثار فارابی در منابع گوناگون، با عنوان و نام های مختلف آمده اند و در این فهرست نیز مواردی تکرار شده اند، اما ـ برای احتیاط ـ از حذف موارد احتمالی خودداری شد.

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 7 / 20؛ معجم المؤلفین 11 / 194. 2 ـ اعیان الشیعه 9 / 106. 3 ـ هدیه العارفین 2 / 39 ـ 40. 4 ـ الذریعه 1 / 100، 2 / 251، 3 / 458، 4 / 223 ـ 224 و 499، 5 / 10، 16، 135، 148، 198، 252، 6 / 397، 7 / 183 و 287، 8 / 76، 199 و 287، 10 / 250، 11 / 10 و 46، 12 / 19 و 181، 13 / 123، 286 و 289، 14 / 87 و 107، 15 / 300 و 383، 16 / 123، 244، 247، 276، 304 و 310، 17 / 204 و 221، 18 / 109، 110 و 194، 19 / 42، 20 / 175، 247، 316 و 344، 21 / 312، 396، 398 و 402، 23 / 260، 24 / 14 و 305، 25 / 201 و 264. 5 ـ کشف الظنون 1 / 197، 217 و 681، 2 / 1408، 1424 و 1810. 6 ـ الفهرست (الندیم) 309 ـ 310 و 32
[1] ـ 322. 7 ـ اسماءالکتب 156. 8 ـ الاعلام 7 / 20. 9 ـ اعیان الشیعه 9 / 106.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 25 / 181؛ الکامل فی التاریخ 8 / 491؛ العبر 2 / 58؛ البدایة والنهایه 11 / 224؛ سیر اعلام النبلاء 15 / 416؛ وفیات الاعیان 5 / 153؛ شذرات الذهب 2 / 350؛ الوافی بالوفیات 1 / 106؛ مستدرکات اعیان الشیعه 3 / 214.

محمدحسین علی اکبری

محمد ـ فارسیمحمد ـ فارسی (قرن 4ق)

ابوعبداللّه محمدبن عبدالرحمان فارسی

اطلاع چندانی از وی در دست نیست و منابع رجالی نیز از او یاد نکرده اند. تنها نجاشی در ذیل یادکرد از آثار شیخ مفید (م. 413ق) به پاسخ نامه ای از او با عنوان المسائل الوارده عن ابی عبداللّه محمدبن عبدالرحمان الفارسی اشاره کرده که پرسش های آن از فارسی بوده است. نجاشی، ابوعبداللّه فارسی را ساکن (نوبندگان از توابع فسا در استان فارس) آورده1 و آغابزرگ طهرانی با استفاده از این داده ها، اثر او را الاسئله النوبندجانیه نامیده است. 2 با توجه به هم عصربودن وی با شیخ مفید، از دانشمندان سده چهارم به شمار می رود که شاید سده پنجم را نیز درک کرده باشد. گویا ابوالحسن علی بن محمدبن عبدالرحمان فارسی که ساکن بغداد بوده و شیخ مفید در سال 404 هجری، مجلس اول از امالی خود را در منزل او املا کرده، 3 پسر محمدبن عبدالرحمان فارسی است.

پی نوشت ها

[1] ـ رجال (النجاشی) 2 / 331. 2ـ الذریعه 2 / 93. 3ـ الامالی (مفید) 1.

دیگر منابع: طبقات اعلام الشیعه 2 / 167.

محمد غفوری

محمد ـ فزاری

محمد ـ فزاری (م. 357ق)

ابوعلی محمدبن محمدبن عبدالحمید فزاری ابن آدم معدّل

وی از موالی یزیدبن عمربن هبیره بود. او از احمدبن انس بن مالک، احمدبن علی بن سعید قاضی، اسماعیل بن محمدبن قیراط و دیگران حدیث شنید. علمای رجال اهل سنّت، او را محدثی ثقه و امین دانسته اند. کسانی چون عبدالوهاب میدانی، ابوالحسن بن سمسار، عبدالرحمان بن عمربن نصر شیبانی و قاضی ابوالقاسم حوی بن علی بن صدقه از او حدیث روایت کرده اند. وی در جمادی الثانی سال 357 هجری از دنیا رفت. 1 کتاب الدعاء اثر فزاری بوده است. 2

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ مدینه دمشق 55 / 18
[1] ـ 183. 2 ـ معجم المؤلفین 7 / 226.

دیگر منابع: العبر 2 / 316؛ شذرات الذهب 3 / 26؛ بحارالانوار 82 / 268.

رضا جعفری نوقاب