قطبه بن أوس الحادره6 و تاریخ الخلفا. 7 بعضی از این کتاب ها به جدش یحیی بن مبارک یزیدی نسبت داده شده است. 8

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 6 / 182. 2 ـ طبقات النحویین واللغویین 65. 3 ـ تاریخ بغداد 3 / 113. 4 ـ الفهرست (الندیم) 56 ـ 57 و 81. 5 ـ الفهرست (الندیم) 56 ـ 57 و 81. 6 ـ الاعلام 6 / 182. 7 ـ معجم مصنفی الکتب العربیه 505. 8 ـ النجوم الزاهره 2 / 173.

دیگر منابع: الانساب 5 / 693؛ وفیات الاعیان 4 / 337؛ کشف الظنون 31 و 184؛ الکامل فی التاریخ 8 / 138؛ الوافی بالوفیات 3 / 199؛ بغیه الوعاة 1 / 124؛ انباه الرواة 3 / 198؛ سیر اعلام النبلاء 14 / 361؛ معجم المؤلفین 10 / 121؛ طبقات النحویین 65؛ طبقات القراء (جزری) 2 / 158؛ نزهه الالباء 243؛ الکنی والالقاب 3 / 296؛ هدیه العارفین 3 / 29.

محمدحسین علی اکبری

محمد ـ یمنی

محمد ـ یمنی (م. 400ق)

ابوعبداللّه محمدبن حسین بن عمر یمنی

از دانشمندان و ادیبان سده چهارم هجری بود. اطلاع چندانی از زندگی او در دست نیست. وی تا پایان عمر در مصر زندگی کرد. او استادان بزرگی چون ابوالقاسم جعفربن محمدبن علی نحوی، ابوجعفر احمدبن محمدبن سلامه طحاوی1 (م. 321ق)، بکربن احمدبن حفص تنیسی (م. 321ق) معروف به شعرانی، قاضی ابوالقاسم تنوخی2 و عبداللّه بن احمدبن زکریابن یحیی بغدادی عطار3 داشته و شاگردانی مانند ابوالحسن احمدبن محمد عتیقی (م. 441ق)، علی بن بقا، ابوذر عبدبن احمد هروی، قاضی ابوعبداللّه محمدبن قضاعی4 (م. 454ق) و ابوالحسن علی بن عبیداللّه بن محمد همدانی5 از او بهره برده اند. یمنی در سال 400 هجری درگذشت. 6 گرچه کحاله به اشتباه، سال 559 هجری را سال وفات او گزارش کرده است. 7 آثار او اخبارالنحویین8 (طبقات النحاة)، مضاهات امثال کلیله و دمنه در حکایات و حکم9 و دیوان شعر هستند. 10

پی نوشت ها

[1] ـ بغیة الوعاة 1 / 93. 2 ـ تاریخ مدینة دمشق 10 / 377 و 14 / 388. 3 ـ تاریخ بغداد 9 / 396. 4 ـ بغیه الوعاة 1 / 93. 5 ـ تاریخ مدینة دمشق 9 / 411. 6 ـ طبقات النحاة واللغویین 104. 7 ـ معجم المؤلفین 9 / 249. 8 ـ بغیه الوعاة 1 / 93. 9 ـ هدیه العارفین 2 / 58. 10 ـ معجم المؤلفین 9 / 249.

دیگر منابع: الوافی بالوفیات 2 / 379؛ الاعلام 6 / 98؛ انباه الرواة 3 / 112؛ کشف الظنون 2 / 172.

معصومه اخلاقی

محمود ـ کشاجم

محمود ـ کشاجم (م. 360ق)

ابوالفتح محمودبن حسین بن سندی بن شاهک رملی مشهور به کشاجم

کشاجم، مختصر سه واژه کاتب، شاعر و منجم است. 1 وی اهل رمله از شهرهای فلسطین بود. 2 گفته شده نیای بزرگ وی از مردمان فارس بوده و در عراق می زیستند. نیای دیگر او سندی بن شاهک، رئیس پلیس بغداد و زندانبان هارون الرشید خلیفه عباسی معرفی شده است. 3 گویند لقب کشاجم برگرفته از علومی است که به آنها آگاه بود. کشاجم از شاعران دربار سیف الدوله و پدرش ابوالهیجا به شمار می رفت. 4 ابن شهرآشوب وی را در زمره شاعران اهل بیت علیهم السلام گزارش کرده و می نویسد کشاجم در دفاع و مدح اهل بیت علیهم السلام آشکارا شعر می سرود. او می افزاید: ابوالفتح افزون بر شعر در ادبیات عرب، نجوم و کلام دستی داشت. 5 وی فردی خطیب و زبان آور بود6 و به نقل برخی، گویا به دانش طب نیز آگاهی داشت. او سفرهای بسیاری به مصر، دمشق و بغداد داشت و سرانجام در حلب مقیم شد. 7 از راویان وی فردی به نام حسین بن عثمان فرقی را می توان نام برد. 8 او به سال 360 هجری از دنیا رفت و آثاری از خود بر جای گذاشت که عبارت اند از: خصایص العرب، الطبیخ، 9 ادب الندیم، دیوان شعر، الرسایل10 و المصاید والمطارد. 11 برخی عناوین دیگری نیز آورده اند که به نظر می رسد تصحیف باشد؛ مانند خصایص الطرب، الصبیح، الطردیات فی القصاید والاشعار. 12

پی نوشت ها

[1] ـ الذریعه 9 / 911. 2 ـ فوات الوفیات 4 / 99. 3 ـ الاعلام 7 / 167. 4 ـ فوات الوفیات 4 / 99. 5 ـ معالم العلما 137. 6 ـ شذرات الذهب 3 / 38. 7 ـ الاعلام 7 / 168. 8 ـ سیر اعلام النبلاء 16 / 286. 9 ـ الاعلام 7 / 168. 10 ـ الفهرست (الندیم) 154 و 194. 1
[1] ـ وفیات الاعیان 6 / 199. 12 ـ هدیه العارفین 2 / 401.

دیگر منابع: الدیارات 259؛ العبر 2 / 110؛ حسن المحاضره 1 / 457؛ مناقب آل ابی طالب علیه السلام 1 / 390؛ الکنی والالقاب 3 / 114؛ فوائدالرضویه 659؛ معجم المؤلفین 12 / 159؛ کشف الظنون 2 / 1110 و 1432؛ تاریخ مدینة دمشق 60 / 109.

اسماعیل اسماعیلی