به شمار می رفت. علم قرائت را از استادانی چون عبداللّه لملک نهروانی، سوسنجردی و حمّامی فرا گرفت. 2 خود نیز پس از آنکه در مصر سکونت گزید، از شیوخ و مدرسان علم قرائت در آن دیار گردید و شاگردانی چون ابوالقاسم هُذلی و ابراهیم بن اسماعیل بن غالب به تحصیل علم قرائت نزد وی پرداختند3 و شریح بن محمد مقری از وی روایت کرده است. او دارای آثاری در علم قرائت بوده که از آن جمله است: الروضة فی القراآت، التمهید فی القراآت، 4 ذکر من لم یکن عنده الا حدیث واحد، من لم یحدث عن شیخه الاّ بحدیث واحد. وی سرانجام در سال 438ه درگذشت. 5

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 2 / 213. 2 ـ تاریخ الاسلام 29 / 459. 3 ـ غایة النهایه 1 / 230. 4 ـ فهرسة ابن خیّر 26. 5 ـ الاعلام 2 / 213.

دیگر منابع: حُسن المحاضره 1 / 427؛ العبر 2 / 274؛ النجوم الزاهره 5 / 42؛ معجم المؤلفین 3 / 274؛ شذرات الذهب 3 / 261؛ کشف الظنون 1 / 931.

اسماعیل اسماعیلی

حسن ـ بغدادی

حسن ـ بغدادی (م447ه)

ابومحمد حسن بن محمد بن علی بن رجاء بغدادی مشهور به ابن دهّان.

از بزرگان علم نحو و لغت در قرن پنجم بود. ادبیات عرب را از استادانی چون علی بن عیسی رمانی، سیرافی و علی بن عیسی ربعی و حدیث را از کسانی چون علی و عبداللّه لملک پسران محمدبن عبداللّه بن بشران آموخت. در فقه پیرو مذهب اهل عراق (حنفی) بود و در کلام به معتزله تمایل داشت. قرآن را با روایات و قرائات مختلف آموخته و تلاوت می کرد و شاگردانی چون ابوزکریا خطیب تبریزی را تربیت نمود. 1 ابن دهّان با وجود مراتب علمی، بسیار فقیر و تهیدست بود و ظاهری ژولیده و پریشان حال داشت. وی سرانجام روز دوشنبه سوم جمادی الاول سال 447ه درگذشت. 2 دیوان العرب و میدان الادب در ده مجلد اثر اوست. 3

پی نوشت ها

[1] ـ الوافی بالوفیات 12 / 230. 2 ـ بغیة الوعاة 1 / 524. 3 ـ معجم المؤلفین 3 / 286.

دیگر منابع: الکامل فی التاریخ 9 / 616؛ ریحانة الادب 17 / 520؛ انباه الرواة 1 / 304؛ روضات الجنات 4 / 57؛ الجواهر المضیئه 2 / 85؛ هدیة العارفین 1 / 276؛
فرهنگ بزرگان 424؛ لغت نامه دهخدا 19 / 580؛ تاریخ الاسلام 30 / 145؛ کشف الظنون 1 / 800؛ الطبقات السنیه 3 / 106.

اسماعیل اسماعیلی

حسن ـ بغدادی

حسن ـ بغدادی (397 ـ 491ه)

ابوعلی حسن بن احمدبن عبداللّه بغدادی مشهور ابن بنا.

وی در سال 397ه در بغداد متولد شد. 1 او ابتدا فقه را نزد ابوطاهربن غباری، ابوالفضل تمیمی و برادرش ابوالفرج2 و سپس نزد قاضی ابویعلی بن فرّاء آموخت. علم قرائات را نزد ابوالحسن حمامی فرا گرفت و از افرادی مانند هلال حفار، ابوالقاسم غوری و ابوالفتح بن ابی الفوارس حدیث شنید. او فردی فقیه، محدث، ادیب، عالم به علم قرائات3 و لغوی بود4 و در عرصه تاریخ و زندگی نامه، 5 کلام، خطابه، علم تربیت و تعبیر رؤیا وارد شد. 6 او دو حلقه درس یکی در جامع منصور و دیگری در جامع قصر بغداد درباره فتوا، وعظ و قرائت حدیث برقرار کرده بود7 و افرادی چون عبداللّه بن محمد حمیدی معروف به ابن استاد8 و خطیب بغدادی از او روایت کرده اند. 9 از نظر مذهبی، برخی او را متمایل به شافعی10 و برخی حنبلی متعصب شناخته اند که با غیرحنبلی ها سرسختی می کرد. 11 نام تألیفاتش هم اگرچه گرایش او رابه هر دو مذهب نشان می دهد، سنگینی آثارش به سمت اهل حدیث است؛ همچنین ازآنجا که در کنار ابن حنبلی دفن شد، حنبلی بودن او تقویت می گردد. او دارای آثار بسیاری در موضوعات مختلف بوده که عبارت اند از: شرح الایضاح ابوعلی فارسی، 12 بیان الفرق المبتدعین و انقسامهم فی ذلک علی الاثنین و السبعین، 13 فضل اللّه لتهلیل و ثوابه الجزیل، 14 الخصال و الاقسام، شرح کتاب الکرمانی فی التعبیر، شرح قصیدة ابن ابی داود فی السنه، المنامات المرئیه للامام احمد، اخبار الاولیاء، العباد بمکه، صفة العباد فی التهجد و الاوراد، المعاملات و الصبر علی المنازلات، الرسالة فی السکوت و لزوم البیوت، سلوة الحزین عند شدة الأنین، طبقات الفقهاء، اصحاب الائمة الخمسه، التاریخ، مشیخة شیوخه، فضائل شعبان، اللباس، مناقب الامام احمد، اخبار القاضی ابی یعلی، شرف اصحاب الحدیث، ثناء احمد علی الشافعی، ثناء الشافعی علی احمد، فضائل الشافعی، الزکاة و عقاب من فرط فیها، المفضول فی کتاب ا، شرح الخرقی فی الفقه، الکامل فی الفقه، الکافی فی المحدد فی شرح