التجنیس، غرر البلاغه، برد الاکباد، الامثال، مرآة المروات، الغلمان، تحفة الوزراء، أحسن المحاسن، اللطائف و الظرائف، یواقیت المواقیت، الشکوی و العتاب، المقصور و الممدود، المتشابه، المبهج، التمثیل و المحاضره، لباب الادب، 9 غُرَر المضاحک، 10 التوفیق للتلفیق، الانوار البهیة فی تعریف مقامات فصحاء البریه، تحفة الارواح و موائد السرور و الافراح، جواهر الحکم، سیرة الملوک، تفسیر الکشف و البیان، اللآلی و الدرر، یتیمة الیتیمه. 11

پی نوشت ها

[1] ـ المختصر فی اخبار البشر 2 / 162. 2 ـ معجم المطبوعات 1 / 656. 3 ـ نزهة الالباء 365. 4 ـ البدایة و النهایه 12 / 44. 5 ـ الذخیرة فی محاسن اهل الجزیره 2 / 4 / 560. 6 ـ دمیة القصر 2 / 967 و 968. 7 ـ المختصر فی اخبار البشر 2 / 162. 8 ـ وفیات الاعیان 3 / 180. 9 ـ الاعلام 4 / 163؛ معجم المؤلفین 6 / 89. 10 ـ تاریخ الاسلام 29 / 292. 1
[1] ـ هدیة العارفین 1 / 625.

دیگر منابع: وفیات الاعیان 3 / 178؛ روضات الجنات 5 / 162؛ معجم المؤلفین 6 / 189؛ شذرات الذهب 3 / 246؛ الاعلام بوفیات الاعلام 1 / 288؛ مرآة الجنان 3 / 41؛ سیر اعلام النبلاء 17 / 437؛ العبر 2 / 263؛ تاریخ ابن الوردی 1 / 334؛ الحلة السیراء 1 / 209 و 263؛ آثار البلاد و اخبار العباد 257.

محمود هیئتی

عبداللّه لملک ـ جوینی

عبداللّه لملک ـ جوینی (419 ـ 478ه)

ابوالمعالی عبداللّه لملک بن عبداللّه بن یوسف امام الحرمین نیشابوری جوینی.

در سال ولادت او اختلاف وجود دارد. به نقلی در هجدهم محرم سال 419 در جوین ـ از توابع نیشابور قدیم ـ متولد شد. در کودکی فقه را نزد پدرش آموخت؛ همچنین اصول و اصول فقه را نزد ابوالقاسم إسکاف اسفرایینی و علم قرائت قرآن را نزد ابوعبداللّه خبازی فرا گرفت و برای کسب علوم بیشتر به بغداد، مکه و اصفهان سفر کرد1 و از ابوبکر احمد اصفهانی تمیمی، 2 ابومحمد جوهری، 3 ابوحسان محمدبن احمد مزکی، ابوسعد نضروی و دیگران حدیث شنید. او فردی محدث، 4 ادیب و نحوی بود. 5 باخرزی بسیار او را ستوده و او را فردی فقیه، متکلم، شاعر، فصیح و بلیغ توصیف نموده است. 6 ابوالمعالی در بیست سالگی پدرش را از دست داد7 و به جای او بر کرسی تدریس نشست. 8 او سال های بسیاری تدریس می کرد و در
راه تحقیق و تحصیل علم، مناظره و مناقشه می کرد؛ همچنین در ترویج مذهب شافعی کوشش بسیار کرد. او از هر علمی به مقداری که توانایی داشت کسب کرد و حدود چهار سالی که در مکه اقامت داشت به تدریس و فتوا مشغول بود؛ سپس به نیشابور بازگشت و حدود سی سال در مدرسه نظامیه به تدریس مشغول بود و بسیاری از بزرگان که تعداد آنها را حدود سیصد نفر ذکر کرده اند، در درسش حاضر می شدند9 که از جمله آنها می توان به خوافی، غزالی، کیاهراسی، عمر نوقانی10 و علی بن فضال مجاشعی اشاره نمود. او ریاست شافعیان و امور اوقاف را به عهده داشت و فردی متواضع و رقیق القلب بود. علم و حقیقت را از کوچک و بزرگ می پذیرفت و هر مطلبی را از هر شخصی استفاده کرده بود، به او استناد می داد. کتاب های نهایة المطلب فی درایة المذهب، 11 الشامل فی اصول الدین علی مذهب الشافعی، الارشاد، 12 البرهان و تلخیص التقریب، العقیدة النظامیه، مدارک العقول، تلخیص نهایة المطلب، غیاث الامم فی الامامه، مغیث الخلق فی اختیار الاحق، غنیة المسترشدین، 13 الورقات، الرسالة النظامیه شاید همان عقیدة النظامیه، دیوان خُطب، 14 اسالیب فی الخلاف، التحفة فی الاصول، البلغه، تفسیر القرآن، شرح لباب الفقه للمحاملی، عتاب الامم، الغیاثی، لمع الادله. 15 سرانجام وی براثر مرض یرقان در 25 ربیع الآخر16 سال 478 در نیشابور درگذشت و کنار قبر پدرش به خاک سپرده شد. 17 سال 488 تاریخ دیگری است که برای فوت او ذکر کرده اند. 18

پی نوشت ها

[1] ـ تبیین کذب المفتری 273 به بعد. 2 ـ الانساب 2 / 129 و 130. 3 ـ المنتظم 16 / 245. 4 ـ تبیین کذب المفتری 273 به بعد. 5 ـ تاریخ نیشابور (المنتخب من السیاق) 508. 6 ـ دمیة القصر 2 / 1001. 7 ـ تبیین کذب المفتری 273 به بعد. 8 ـ دمیة القصر 2 / 1001. 9 ـ تبیین کذب المفتری 273 به بعد. 10 ـ الانساب 2 / 129 و 130. 1
[1] ـ تبیین کذب المفتری 273 به بعد. 12 ـ معجم البلدان 2 / 193. 13 ـ وفیات الاعیان 3 / 168. 14 ـ طبقات الشافعیة الکبری 5 / 172. 15 ـ هدیة العارفین 1 / 626. 16 ـ تبیین کذب المفتری 273 به بعد. 17 ـ الانساب 2 / 129 و 130. 18 ـ آثار البلاد و اخبار العباد 353.

دیگر منابع: الکامل فی التاریخ 10 / 145؛ الاعلام بوفیات الاعلام 1 / 316؛ دمیة القصر 1 / 532؛ عقد الثمین 5 / 507؛ اللباب فی تهذیب الانساب 1 / 315؛ سیر اعلام النبلاء 18 / 468؛ العبر 2 / 339؛ دول الاسلام 244؛ کشف الظنون 1 / 242؛