عبیداللّه ـ

حسکانیعبیداللّه ـ حسکانی (م470ه)

ابوالقاسم عبیداللّه بن عبداللّه بن احمد نیشابوری مشهور به حاکم حسکانی.

وی منسوب به حسکان1 (لقب گروهی از محدثان نیشابور) 2 و از اولاد عبداللّه بن عامربن کریز (فاتح خراسان در زمان عثمان) می باشد. 3 از تاریخ و محل تولدش اطلاعی به دست نیامد. دانش را نزد قاضی امام ابوالعلاء، ابوبکربن حارث اصفهانی، احمدبن علی بن منجویه و دیگران آموخت. از پدرش و از حاکم نیشابوری و ابوالحسن بن عبداللّه ن و دیگران روایت کرده است. 4 محدثانی چون ابوالحسن دارقطنی، عبداللّه لغافربن اسماعیل فارسی از وی روایت کرده اند. 5 با وجودی که غالب ترجمه نویسان اهل سنت او را حنفی مذهب شمرده اند، 6 آقابزرگ تهرانی و سیدمحسن امین بر این باورند قرائنی دال بر شیعه بودن او وجود دارد. 7 برخی از ترجمه نویسان او را از خاندان علم و دانش، وعظ و حدیث دانسته و ستوده اند. وی تا پایان عمر از طلب علم و انتشار آن دریغ نورزید. از آثار برجای مانده از او مسئلة فی تصحیح رد الشمس و ترعیم النواصب الشمس، شواهد التزیل لقواعد التفضیل و خصایص علی بن ابی طالب علیه السلاممی باشد. 8 مرگ حسکانی را با اختلاف از 470 تا پس از 490ه ذکر کرده اند. 9

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ نیشابور (المنتحب من السیاق) 463. 2 ـ منتهی الارب فی لغت العرب 1 / 246. 3 ـ تذکرة الحفّاظ 3 / 1200. 4 ـ تاریخ نیشابور 463. 5 ـ تذکرة الحفّاظ 3 / 1200. 6 ـ الجواهر المضیه 2 / 496؛ تاریخ نیشابور 464. 7 ـ الذریعه 4 / 195؛ اعیان الشیعه 9 / 136. 8 ـ تاریخ نیشابور 463. 9 ـ معالم العلماء 78.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 32 / 305؛ سیر اعلام النبلاء 18 / 268؛ الطبقات السنیه فی تراجم الحنفیه 4 / 422؛ المعین فی طبقات المحدثین 142؛ ریاض العلماء 3 / 256؛ لغت نامه دهخدا 6 / 7865.

محمدجعفر مرادی

عبیداللّه ـ سُدآبادی

عبیداللّه ـ سُدآبادی (زنده در 433هجری)

ابوالحسن عبیداللّه لله بن عبداللّه لله سُدآبادی.

از دانشمندان فاضل و متکلمان شیعه امامیه1 در قرن پنجم ه و معاصر سید مرتضی (م436ه) بود؛ 2 ولی داده های چندانی از وی در
منابع وجود ندارد. لقب او گویای ایرانی بودنش می باشد و احتمالا اهل سُدآباد شهرری بود؛ اگرچه در برخی نسخه ها اسدآبادی، سعدآبادی، استرآبادی و سرآبادی نیز آمده است. 3 گویا به همین دلیل که وی در ایران می زیسته است، شیخ طوسی (م460ه) و نجاشی (م450ه) از او بی خبر مانده و هیچ اشاره ای به او و آثارش نکرده اند؛ اما ابن شهرآشوب (م588ه) که بنا داشته تکمله ای بر فهرست شیخ بنویسد، از او یاد کرده و شیخ، رییس و مفید نامیده است. 4 سدآبادی چهار کتاب داشته است: المقنع که اثری کلامی در باب امامت می باشد. سیدهبه الله بن ابی محمد حسن موسوی معاصر علامه حلی (م726ه)، تمام این کتاب را به عنوان باب پنجم مجلد یکم کتاب المجموع الرائق من ازهار الحدائق (تألیف 703هجری) قرار داده و موجب ماندگاری آن شده5 و اکنون به صورت مستقل چاپ شده است. ابوالحسن سدآبادی در این کتاب از سه کتاب خود نام برده و تفصیل بعضی مطالب را به آنها ارجاع داده است؛ آن سه عبارت اند از: التاج الشرفی فی معجزات النبی صلی الله علیه و آلهو دلائل امیرالمومنین و الائمه علیه السلام، لوامع السقیفة و الدار و الجمل و الصفین و النهروان، و عیون البلاغة فی أُنس الحاضر و تعلة (نقلة) المسافر. 6 همچنین سدآبادی در کتاب المقنع سه تن از استادان روایی خود را نام برده است: ابوالحسن علی بن مظفر بندنیجی که در سال 422ه در بندنیجین، شهری در شرق دجله از او روایت شنیده است، ابوالحسن ابن زنجی لغوی بصری که در سال 433ه در بصره محضر او را درک کرده و روایت نموده است و ابویحیی (یحیی) ابن وزیر ابوالقاسم حسین بن علی بن محمدبن یوسف مغربی. 7 همین امر نشان دهنده سفرهای او در پی علم و دانش نیز هست. گفتنی است سید مرتضی کتاب المقنع خود را به خواست وزیر مغربی نوشت؛ 8 بنابراین سدآبادی پس از سید کتاب خود را نوشته است، به این دلیل که از پسر وزیر اشعاری نقل می کند. تاریخ درگذشت این عالم شیعه در دست نیست، ولی آقابزرگ معتقد است اندکی پس از سید مرتضی درگذشته است. 9

پی نوشت ها

[1] ـ ریاض العلماء 3 / 300. 2 ـ الذریعه 15 / 377. 3 ـ المقنع فی الامامه 26 - 22 (مقدمه). 4 ـ معالم العلماء 78. 5 ـ الذریعه 20 / 55 و 56 و 22 / 121. 6 ـ المقنع 85، 143 و 151. 7 ـ المقنع 55، 79 و 116. 8 ـ طبقات اعلام الشیعه 2 / 65 و 111. 9 ـ الذریعه 15 / 377.