و دینی نایل گشت. وی در گفتار از فصاحت و بلاغت بالایی برخوردار بود، چیزی را به کسب علم مقدم نمی داشت و بر آنچه اندوخته بود مواظبت می نمود. ابن حجر پس از بیان این مطالب در آخر، خوابی را که شیخ مفید در باب تعلیم و تربیت سید مرتضی و سید رضی دیده بود را ذکر می کند. 27 سید مرتضی پس از مرگ برادرش در سال 406ه، نقابت علویان، ریاست دیوان مظالم و امارت حج را بر عهده گرفت. در سال 389ه به همراه برادرش به حج رفت که بین راه ابن برّاج طایی راه را بر آنان بست و آنان ناچار شدند 9000 دینار به او بپردازند. 28 وی سرانجام در 25 ربیع الاول سال 436ه در بغداد وفات یافت. ابوالعباس نجاشی، ابویعلی جعفری و سلار دیلمی او را غسل دادند و پسرش ابوجعفر محمد بر او نماز خواند. ابتدا در خانه خود دفن گردید، سپس پیکرش به کربلا انتقال یافت و در جوار پدر و برادرش به خاک سپرده شد. 29 گویا در سال 942ه قبر او شکافته شده و پیکر او همانند روز دفنش سالم بوده است. 30 وی پسر دیگری به نام ابوعبداللّه لله حسین داشته که در سال 443ه درگذشته است. 31 سید مرتضی در علوم و فنون گوناگون کتاب های گوناگونی نوشت. درر القلائد و غرر الفوائد که به الدرر و الغرر و امالی سید مرتضی معروف است، از آن شمار می باشد. این کتاب بر فضل و دانش بسیار، قدرت عقلی بالا و کثرت اطلاع وی دلالت دارد. علم الهدی علاوه بر تألیفات خود، کتابخانه ای عظیم بالغ بر یکصد و چهل هزار کتاب داشت. 32 به نقل از صاحب ابن عباد آورده اند که برای کتاب های او هفتصد شتر نیاز است. 33 مجموعه آثار علم الهدی به دلیل کثرت، فهرستی داشته34 و شاگردش ابوالحسن محمدبن محمد بصروی از سید درخواست اجازه روایت این فهرست را می کند و سید نیز اجازه نقل همه نوشته ها و اشعارش را به او می دهد. متن این درخواست و اجازه نامه35 و فهرست موجود است. 36 دیگر آثار و تألیفات سید مرتضی عبارت اند از: الشافی فی الامامه که در نقد بخش امامت کتاب المغنی عبداللّه لجبار معتزلی می باشد و شیخ طوسی که آن را تلخیص کرده می گوید کتابی در امامت همانند آن تألیف نشده است. تلخیص شیخ طوسی موجود است؛ تنزیه الانبیاء و الائمه علیهم السلامچاپ شده؛ المقنع فی الغیبه که برای ابن مغربی وزیر نگاشت؛ مسألة فی الولایة من قبل السلطان؛ مسألة فی التوبه؛ تفسیر سورة الحمد و قطعة من البقره (125 آیه از بقره)؛ تفسیر قوله تعالی: قل تعالوا أتل ما حرّم ربّکم علیکم؛ الکلام علی من تعلّق
بقوله: و لقد کرّمنا بنی آدم و حملناهم فی البر و البحر؛ تفسیر قوله: لیس علی الذین آمنوا و عملوا الصالحات جناح فیما طعموا؛ الموضح عن جهة اعجاز القرآن این کتاب با عنوان الصرفه شهرت داشت؛ الملخّص فی اصول الدین ناتمام ماند؛ الذخیره کتابی ارجمند و مشهور در اصول اعتقادی بوده؛ جمل العلم و العمل؛ تقریب الاصول؛ البرق؛ الطیف و الخیال؛ الشیب و الشباب چاپ شده؛ الردّ علی یحیی بن عدی فیما یتناهی و لایتناهی؛ الرّد علی یحیی بن عدی فی اعتراضه دلیل الموحدین فی حدوث الاجسام؛ الرّد علی یحیی بن عدی فی مسألة سماها طبیعة المسلمین (الممکن)؛ مسألة فی کونه تعالی عالما؛ مسألة فی الاراده؛ مسألة اخری فی الاراده؛ مسائل الخلاف فی اصول الفقه ناتمام ماند؛ مسائل الخلاف فی الفقه ناتمام ماند؛ مسألة فی التأکید؛ مسألة فی دلیل الخطاب؛ المصباح در فقه که به پایان نبرد؛ شرح مسائل الخلاف؛ مسألة فی المتعه؛ المسائل الطوسیه ناتمام ماند؛ المسائل الدیلمیه؛ المسائل الجرجانیه؛ المسائل الناصریة فی الفقه با عنوان الناصریات چاپ شده؛ المسائل الموصلیات (المسائل الموصلیة الاوله) سه مسئله در وعید و اعتماد و ابطال قیاس؛ مسائل اهل الموصل الثانیه؛ مسائل اهل الموصل الثالثه؛ المسائل الصیداویه؛ الوعید؛ الذریعه در اصول فقه؛ مسائل انفرادات الامامیة و ما ظنّ انفرادها به، گویا همین کتاب با عنوان الانتصار فیما انفردت به الامامیه چاپ شده است؛ مسائل الانفرادات فی الفقه؛ مسائل منفردات فی اصول الفقه؛ مسائل مفردات حدود صد مسئله در فنون گوناگون؛ مسائل کثیرة فی نصرة الرؤیة (نفی الرؤیة) و ابطال القول بالعدد؛ تتبع الابیات التی تکلم علیها ابن جنی فی اثبات المعانی للمتنبی؛ النقض علی ابن جنی فی الحکایة و المحکی؛ تفسیر (شرح) قصیدة المذهبه (البائیه) لسید الحمیری چاپ شده؛ دیوان شعر بالغ بر بیست هزار بیت؛ 37 الرموق فی اوصاف البروق؛ الشهاب فی الشیب و الشباب؛ الفقه الملکی؛ الاحرار و الرقی؛ 38 مقدمة فی الاصول الاعتقادیه دو ورقه ک39 الثمانین؛ به گفته شیخ زین الدین مازندرانی (زنده در 699ه) تنها پنج تن از علمای امامیه به ماجرای جزیره خضرا توجه کرده و مطلب نوشته اند که یکی سید مرتضی می باشد؛ المختصر در اصول اعتقادی که ناتمام ماند؛ تکملة الغرر؛ 40 الرسالة الباهرة (الآیات الباهرة) فی العترة الطاهره؛ مسائل آیات؛ المسائل السلاریه؛ المسائل المیافارقین 65 مسئله؛ المسائل الرازیه چهارده مسئله؛ المنع من تفضیل الملائکة علی الانبیاء؛ جواب الملاحدة فی