علم پرداخت. ابوسهل که به دنبال کسب مهارت های طبی بود، 1 در خراسان و خوارزم سطح علمی خود را ارتقا بخشید2 و حکمت و منطق نیز آموخت و بعد از مدتی حکیمی دانشمند و پزشکی ماهر گشت و بر علم اوائل، یعنی علم پیدایش پدیده های تاریخی نیز آگاهی یافت. 3 نزد حنین بن اسحاق نیز پزشکی آموخت. 4 بعد از رسیدن به درجات علمی، دیگران را نیز از علم خود بهره مند ساخت. ابن سینا از شاگردان او بود و در زمینه پزشکی از ابوسهل استفاده کرده است. او به دین مسیح بود و به جای کلیسا در منزل به عبادت می پرداخت. عربی را نیز خوب می دانست. به گفته ابوحامد دخوار، بین مسیحیان فصیح ترین بوده و از الفاظ زیبا و بامعنا استفاده می کرده است. ابوسهل طبیب آثاری نیز از خود بر جای گذاشت: المأة در زمینه پزشکی از بهترین و مشهورترین آنهاست. به گفته ابن ابی اصیبعه او در موضوع حکمت خدا در خلقت انسان اثری دارد که صحیح و متقن است و از فضل و علم فراوانش حکایت دارد. العلم الطبیعی، طب الکلی، مقالة فی الجدری، اختصار کتاب المجسطی، تعبیر الرؤیا، الوباء، 5 منتخب العلاج. 6 ابوسهل زمانی که در خوارزم به سر می برد سلطان محمود غزنوی بر تخت سلطنت نشست. سلطان محمود در نامه ای در سال 401 ه عالمان شهرها را فرا خواند، این عالم مسیحی نیز در زمره عالمانی است که به دربار فرا خوانده شدند. ابوسهل و ابن سینا از رفتن امتناع کردند و به طرف گرگان عزیمت نمودند، آنان در راه به طوفانی گرفتار آمدند که ابوسهل در این بین از دنیا رفت. 7 برخی وفات او را سال 376ه دانسته اند، 8 ولی با توجه به اینکه ابن سینا متولد سال 370ه می باشد و از او استفاده کرده و سلطان محمود نیز در سال 401ه بر تخت نشسته، این تاریخ اشتباه می باشد و همان طورکه در کتاب نزهة الارواح آمده، 401ه صحیح است. 9

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الحکماء الاسلام 110. 2 ـ مختصر تاریخ الطب العربی 2 / 469. 3 ـ تاریخ الحکما 408. 4 ـ الفهرست (الندیم) 355. 5 ـ عیون الانباء 400. 6 ـ هدیة العارفین 1 / 806. 7 ـ چهار مقاله 118. 8 ـ مختصر تاریخ الطب العربی 2 / 470. 9 ـ نزهة الارواح 383.

دیگر منابع: تاریخ الادب العربی (بروکلمان) 2 / 703؛ کشف الظنون 1 / 416 و 2 / 1498 و 1576؛ الاعلام 5 / 110؛ معجم المؤلفین 8 / 35.

مرتضی نجفی

عیسی ـ

ربعیعیسی ـ ربعی (م480ه)

ابومحمد عیسی بن ابراهیم بن محمد ربعی وحاظی یمنی.

فردی شاعر، فقیهی فاضل، نحوی و از علما و رؤسای علم لغت آن دوره یمن به شمار می رفت. 1 وی اهل صنعا بود2 و انتسابش به وحاظی از آن روست که از قبیله احاظه منسوب به احاظه بن سعدبن عوف از قبایل یمن بوده است. 3 وی با برخی از خاندان های حاکم آنجا، چون ملوک صلیحی ارتباط داشت و به عنوان بری و معلم فرزندان آنها خدمت می کرد. 4 زیدبن حسن فارسی از شاگردان او می باشد. 5 وی در سال 480 در منطقه احاظه وفات نمود. 6 کتاب نظام الغریب7 و قصیده ای به نام قید الاوابد هر دو در موضوع علم لغت آثار وی می باشد. 8 وحاظی قید الاوابد را بر اساس کتاب العین خلیل بن احمد مرتب کرده بود9 که بر این اثر وی ابوبکرابن علی حدادی مصری (م800ه) شرحی نگاشته است. 10 اشعار و رساله های دیگری را نیز به وی نسبت داده اند. 11 پس از وی، آثارش مورد توجه افراد بسیاری قرار گرفت؛ چنان که عبداللّه بن شرف الدین یمنی حسنی از ملوک یمن (م973ه) 12 و ابواسحاق ابراهیم بن علی بن عجیل یمنی بر کتاب نظام الغریب وی شرح هایی نوشتند؛ 13 همچنین بولس برونلی آلمانی آن را خلاصه و تصحیح نمود، 14 قبل از وی نیز جمال الدین یوسف عبداللّه قاهری به اختصار آن اقدام نموده و آن را تحفة البلغا من النظام البلغا نامیده بود. 15 علاوه بر اینها، محمدبن عبداللّه حسنی کوکبانی این اثر وحاظی را به نظم کشید. 16

پی نوشت ها

[1] ـ بغیة الوعاة 2 / 135. 2 ـ انباه الرواة 1 / 191. 3 ـ معجم البلدان 5 / 363. 4 ـ انباه الرواة 1 / 191. 5 ـ معجم المطبوعات العربیه 1 / 927. 6 ـ بغیة الوعاة 2 / 135. 7 ـ معجم الادباء 16 / 146. 8 ـ هدیة العارفین 1 / 210. 9 ـ الاعلام 1 / 307. 10 ـ کشف الظنون 2 / 1368. 1
[1] ـ معجم المؤلفین 2 / 254. 12 ـ ایضاح المکنون 2 / 656. 13 ـ هدیة العارفین 1 / 11. 14 ـ معجم المطبوعات العربیه 1 / 927. 15 ـ کشف الظنون 2 / 1960. 16 ـ معجم المؤلفین 10 / 220.

دیگر منابع: الذریعه 17 / 279؛ الاعلام 5 / 100؛ هدیة العارفین 1 / 472 و 807؛ معجم المؤلفین 6 / 63، 8 / 18.

پژوهشکده