سده پنجم و از مردم کرج (واقع در نزدیکی تهران کنونی) بوده است. ظاهراً کرجی در شهر ری که در آن زمان مرکز دانشمندان بود به تحصیل پرداخته و سپس به بغداد رفته و با ابوغالب محمدبن علی بن خلف واسطی ملقب به فخرالملک (م 407ه) وزیر بهاء الدوله بویهی ارتباط داشته و کتاب معروف خود الفخری را به نام وی نوشته است. 1 برخی برآنند که کرجی از نژاد عرب بود2 و شاید به همین دلیل او را به کَرْخ واقع در حومه بغداد منسوب کرده و اهل عراق خوانده اند که با تحقیقاتی که دانشمند ایتالیایی لوی دلاویدا انجام داده این ادعا صحیح به نظر نمی رسد. به هرحال چنان که در مقدمه کتاب انباط المیاة الخفیه نوشته خود کرجی برمی آید، وی در حدود 403ه یا پیش از آن از عراق به زادگاه خود بازگشته و برای ابوغانم معروف بن محمد (شاعر و ادیب ایرانی و کاتب و وزیر منوچهربن قابوس) کتاب انباط المیاه یا استخراج آب های پنهانی را نوشته است. وی به شهرهای گوناگونی نیز سفر کرده است؛ چه کرجی در این کتاب از مشاهدات خود در بعضی از شهرهای ایران از جمله ساوه و اصفهان گفتگو کرده است. 3 سمث در کتاب تاریخ ریاضیات خود می نویسد کرجی از جمله ریاضیدانان برجسته ای است که نقش بسزایی در اهمیت دانش ریاضی از خود برجای گذاشت. 4 کرجی علاوه بر دو کتاب مذکور تألیفات دیگری نیز داشته که عبارت اند از: الکافی فی الحساب، 5 البدیع فی الجبر و المقابله، 6 علل حساب الجبر و المقابله، مختصر فی الحساب و المساحه، الاجذار، المسائل، الاجوبة فی الحساب، 7 الطبیخ. 8 تاریخ دقیق وفات کرجی روشن نیست، ولی به هرحال درگذشت او را در حدود 4109 یا 420ه دانسته اند10 شایان ذکر است حاجی خلیفه وفات او را در حدود 500ه نوشته که صحیح نیست. 11

پی نوشت ها

[1] ـ زندگی نامه ریاضیدانان دوره اسلامی 39
[1] ـ 392. 2 ـ موسوعة علماء الریاضیات 230. 3 ـ زندگی نامه ریاضیدان دوره اسلامی 391 - 392. 4 ـ موسوعه علماء الریاضیات 230. 5 ـ وفیات الاعیان 5 / 125. 6 ـ کشف الظنون 1 / 237. 7 ـ زندگی نامه ریاضیدانان دوره اسلامی 395. 8 ـ هدایة العارفین 2 / 79. 9 ـ الاعلام 6 / 83. 10 ـ زندگی نامه ریاضیدانان 391. 1
[1] ـ کشف الظنون 1 / 237.

دیگر منابع: کشف الظنون 2 / 1241 و 1377؛ معجم المؤلفین 9 / 211؛ لغت نامه
دهخدا 1 / 605؛ شذرات الذهب 3 / 186؛ معجم المطبوعات 2 / 1551؛ تاریخ الادب العربی (بروکلمان) 4 / 190.

اسماعیل اسماعیلی

محمّد ـ کرخی

محمّد ـ کرخی (م 482ه)

ابوبکر محمدبن منصوربن عمر کرخی.

ادیب، فقیه و هجرت اهل کَرخ جُدّان (شهری در نزدیکی خانقین عراق) 1 بود و در کَرخ بغداد زندگی می کرد. از استادان بغداد چون ابوعلی حسن بن احمد بن ابراهیم بن شاذان بزّاز، ابوالحسن محمدبن محمدبن ابراهیم مخلد بزّاز و دیگران حدیث شنید. کسانی همچون ابوالقاسم اسماعیل بن احمد سمرقندی، ابوالبرکات، عبداللّه لوّهاب بن مبارک حافظ و دیگران از وی روایت کرده اند. 2 او از عالمان حنفی3 یا شافعی بود. 4 او در سال 482ه در بغداد از دنیا رفت و در مقبره باب حرب آنجا به خاک سپرده شد. 5 کتاب اسباب المعقره اثر اوست. 6

پی نوشت ها

1ـ معجم البلدان 4 / 449. 2ـ الانساب 5 / 53. 3 ـ کشف الظنون 1 / 75. 4 ـ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 206. 5 ـ الانساب 5 / 53. 6 ـ هدیة العارفین 2 / 75.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 33 / 101؛ طبقات الشافعیه (أُسنوی) 2 / 177.

سیدمحمد علوی

محمّد ـ کُرکانجی

محمّد ـ کُرکانجی (390 ـ 481ه)

ابونصر محمدبن احمدبن علی کرکانجی مروزی.

او حدود سال 390ه در مرو به دنیا آمد. چون مدتی در شهر گرگانج از توابع خوارزم سکونت کرد، بدین علت به کرکانجی ملقب گردید. در ابتدای تحصیل علم از شاگردان ابوحسین عبداللّه لرحمان بن محمدبن احمد دهّان به شمار می آمد و علم قرائت قرآن و ادبیات را در وطن خود از وی فرا گرفت؛ 1 سپس برای کسب دانش بیشتر به شهرهای گوناگونی مانند عراق، حجاز، جزیره، شام، سواحل، نیشابور، موصل، حرّان، صور و مصر سفر کرد و قرآن را نزد بزرگان آن شهر چون ابوالحسن علی بن احمد حمّامی، ابوعبداللّه محمدبن علی خبّازی و دیگران قرائت نمود. 2 او در عصر خود ادیب و استاد مسلم در علوم قرآن در خراسان قدیم به شمار می آمد. ابومحمد